پدیدار نگاری لزوم هم آیینی زوجین

• مقدمه

همدیگر را فهمیدن و علت رفتارهای همدیگر را درک کردن و به دیگری در سلیقه ها و باورها و رفتارهای شخصی اش حق دادن. در زندگی برای رسیدن به تفاهم باید عوامل و شرایطی مهیا باشد که قبل از ادواج، زن و مرد با توجه و عنایت کافی به آنها تفاهم هر چه بیشتر را در زندگی فراهم آورند. زن و مرد باید به رذغم تفاوت های فردی خود (که حاصل عوامل ارثی، محیطی و رشد در طول زمان است) یکدیگر را درک کنند، زبان یکدیگر را بفهمند، تفاوت در سلیقه ها را بشناسند و در در عین تلاش برای خودسازی و تکامل، یکدیگر را همان گونه که هستند بپذیرند. از جلوه های تفاهم می توان به همسویی آیینی زوجین اشاره کرد. مکان متاثر شدن افراد از آیین و دین خانواده است، بسیاری از عادات، سلوک، رفتار و اخلاق فرد در زندگی در بستر خانواده آموخته می‌شود. بنا بر این، تشابه در وضعیت تربیتی و فرهنگی خانواده دختر و پسر، از اهمیت بالایی برخوردار است و عدم تشابه و یا تضاد در شیوه‌های تربیتی در دو خانواده می‌تواند منشأ بسیاری از اختلافات و درگیری‌های زن و مرد در زندگی باشد. از این رو همسویی آیینی زوجین مساله ای مهم و قابل توجه در انسجام خانواده و عدم وقوع اختلافات در میان خانواده ها می باشد.

 در قانوان موضوعه، عقد نکاح، از عقود لازم است؛ یعنی هیج یک از طرفین نمی تواند آن را به میل خود و بدون رضایت دیگری فسخ کند، مگر در موارد خاصی که معین شده است (جعفری لنگرودی ،1378، ج1، صص2602 و 2605). مشروعیت نکاح در اسلام با کتاب و سنت و اجماع ثابت است و حکمت از آن، عفاف مرد و زن از وقوع در حرام و حفظ نسل و توالد و حفظ نسب و ایجاد خانواده و تعاون بین افراد است. ارکان ازدواج صیغه عقد و زوجین می باشند که هر کدام از این ها نیز باید دارای شروطی از جمله رضایت طرفین و حضور شهود و معین بودن طرفین و. .. می باشد. از جمله شروط زوجین برای انعقاد این عقد بنابر متون اسلامی هم آیینی و هم کیش بودن زوجین است، تا جایی که اگر هم دین نباشند عقد نکاح آن ها منعقد نمی شود، و حتی اگر این تفاوت آیینی در اثنای ازدواج و دوران زندگی مشترک آن ها واقع شود، نکاح آن ها را منحل می کند.

جدای از آراء فقهی و قوانین موضوعه در این رابطه، می توان موضوع را از دیدگاه افرادی که با این قضیه مواجه هستند و به عنوان فردی که در خانواده زیسته و تشکیل خانواده می دهد بررسی نمود ، با این پرسش که آیا همسویی آیینی مابین زوجین برای تشکیل و استمرار زندگی مشترک لازم است یا نه. برای برررسی این موضوع از روش تحقیق پدیدارنگارانه استفاده شده است زیرا هدف این است که موضوع پژوهش از نگاه پدیدارنگارانه و تجربی شخصی افراد مورد بررسی قرار بگیرد.

پدیدارنگاری رویکردی پژوهشی است که برای پاسخگویی به سوالات معینی در مورد تفکر و یادگیری طراحی شده است، با این پیش فرض که افراد متفاوت یک پدیده معین را به شیوهای یکسان تجربه نخواهند کرد، بلکه در این باره طیفی از شیوه هایی وجود دارد که افراد مختلف یک پدیده را درک کرده  و یا تجربه مینمایند، پیش فرض دیگر مطالعات پدیدارنگاری، در مورد ماهیت مفاهیم و شیوه دستیابی به آنهاست؛ مفاهیم ساخته تعامل بین انسانها و تجارب آنها از دنیای بیرون است، به ویژه اینکه مفاهیم از تفکر یک موجود انسانی در مورد دنیای بیرونی اش ناشی میشوند یکی دیگر از پیش فرض هایی که در پژوهش پدیدارنگاری بسیار با اهمیت است این است که مفاهیم یک فرد از طریق شکل های متفاوتی از عملکردها، خاصتا از طریق زبان، قابل دستیابی می باشند. با توجه به این پیش فرض ها در مورد پدیدارنگاری ، روشن است که پدیدارنگاران بر کشف حقیقت یا واقعیت متمرکز نیستند، یعنی از نگاه آنان خود واقعیت یا اینکه یک پدیده واقعاً چیست، مد نظر نمی باشد بلکه چگونگی پدیدار شدن یک پدیده برای افراد متفاوت مد نظراست(دانایی فرد وکاظمی،1389، ص 121-130).

نمونه گیری: در پژوهش های کیفی نمونه گیری هدفمند است و مصاحبه شوندگان افرادی هستندکه قادرند اطلاعات زیادی را در مورد موضوع پژوهش فراهم آورند و معیارهای نمونه گیری را برآورد سازند، در این پژوهش نیز از نمونه گیری هدفمند استفاده شده و جامعه آماری دانشجویان دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان بودند که با 8 نفر از افرادی که در رابطه موضوع مورد بحث دانش و تجربه شخصی و اجتماعی کافی داشتند، مصاحبه شد. در این پژوهش در مصاحبۀ پنجم به بعد اشباع نظری حاصل گردید. به دلیل اینکه مصاحبه شوندگان در مناطق جغرافیایی مختلف حضور داشتند و امکان دسترسی به آنها به سادگی میسر نبود و همچنین، به دلیل مشغله نسبی مصاحبه شوندگان، از روش مصاحبه متنی استفاده شد و پرسش مصاحبه از طریق شبکه مجازی و کانال تلگرامی مخصوص دانشجویان دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان، برای آنها ارسال و پاسخ های مرتبط دریافت گردید و در موارد لزوم توضیحات بیشتری از آنها خواسته شد. البته مصاحبه های متنی مزایای قابل توجهی از جمله حذف برخی مراحل مانند مکتوب سازی مصاحبه ها را دارد.

 فرایند تحلیل داده ها: درمطالعات پدیدارنگاری تحلیل داده ها، فرآیندی تکراری و چندباره است. پس از مرحله آوانویسیِ مصاحبه ها، پژوهشگر باید برای تحلیل منظم و منطقی دادهها، آنها را با استفاده از رویه کدگذاری نظری ، کدگذاری کند و سپس با بررسی و مقایسه این کدها و موضوعات آنها با هم و تشخیص تفاوت ها و شباهت های آنها، طبقات توصیفی (یا همان زمینه های اصلی) ابتدایی خود از پدیده را شکل میدهد. با در ذهن داشتن این طبقات ابتدایی، پژوهشگر دوباره رونویس مصاحبه ها را بررسی میکند تا در یابدکه آیاطبقات استخراج شده توان توصیف کنندگی و دلالت کافی بر داده ها را دارند، و این فرآیند اصلاح و بازنگری تا جایی ادامه می یابد که به نظر رسد طبقات اصلاح شده سازگار با دادههای مصاحبه هستند. درنهایت، پژوهشگر پدیدارنگار باید هرکدام از مفاهیم یا طبقات به دست آمده را در قالب یک طبقه توصیفی ارائه دهد؛ این طبقه توصیفی شامل ساختارکامل یک مفهوم (عنصرارجاعی، عنصرساختاری، افق بیرونی، افق درونی و عناصرافق درونی) است. عنصرارجاعی، گزاره ای است که بیانگر تجربه زیست شده و باورهای بنیادین فرد در خصوص مفهومی مشخص است. عنصرساختاری، ساختار تجربه زیست شده (آگاهی) فرد را ترسیم میکند. افق بیرونی، مرز ادراکی و جهانبینی فرد نسبت به مفهوم را می سنجد وافق درونی نیز، مبین کانون توجه فرد نسبت به مفهومی است که از سپهر تجربه فرد گذشته است. گفتنی است که، عناصر متغییر، شامل خرده مفاهیم متغییری هستند که در بطن افق درونی یا عنصر ثابت جای می گیرند. پس از تشکیل این طبقات، ازآنجاکه پدیدارنگار سعی در درک عمیق موضوع و ارائه مفهومی چند بعدی از یک پدیده را دارد، می کوشد تا در صورت امکان، طبقات توصیفی به دست آمده (مفاهیم متفاوت) را در قالب ساختاری بزرگترکه "فضای نتیجه" نامیده میشود، مرتبط ساخته و ترکیب نماید تا تصویری کامل تر و چند بعدی از مفاهیم متفاوت افراد تحت مطالعه را ارایه دهد( قبادی و بلندهمتان،ص337).

در این تحقیق که جامعه آماری دانشجویان دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان هستند، که پس از مصاحبه با شرکت کنندگان، متن مصاحبه ها به دقت مورد بررسی قرار گرفت و با تشکیل طبقات توصیفی و انجام کدگذاری نظری، تفسیرهم صورت گرفت و از آن پس فضای نتیجه حاصل شد.

بحث مماثله آیینی برای عقد و استمرا زوجیت در غالب کتب فقهی و حقوقی در بحث مناکحات بیان شده است مخصوصا در بحث شروط و موانع نکاح، در کتب مرجعی همانند شرایع الاسلام محقق حلی و جواهر الکلام نجفی و کتاب حقوق خانواده، دکتر لنگرودی و کتاب بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن نوشته مصطفی محقق داماد و مقالات نظیر بررسی تطبیقی تاثیر اختلاف دارین در فسخ نکاح از منظر فقه فریقین نوشته فراست محمدی بلبان اباد و امیر حمزه سالارزایی که در مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی شماره19 بچاپ رسیده است. اما لازم به ذکر است این پژوهش با این ساختار و روش پژوهشی در زمینه مباحث فقهی- حقوقی تاکنون صورت نگرفته است و بیشتر تحقیقات در این باب از نوع توصیفی_تحلیلی است، و روش تحقیق پدیدارنگاری بیشتر در مباحث سازمانی و مدیریتی و آموزشی مورد استفاده قرار گرفته است و مقالات و کتب زیادی نیز در آن وجود دارد اما برای مباحث فقهی و حقوقی این روش تاکنون مورد استفاده نبوده است.

• مفهوم شناسی مصطلحات
• آیین

در فرهنگ فارسی معین برای واژه آیین معانی زیر آمده است:رسم ، عادت ، معمول ، متداول ، مرسوم ، سنت، شیوه ، روش . کردار. قاعده ، قانون . سامان ، اسباب . زیب ، زینت . فر، شکوه،  مذهب ، کیش . تشریفات . طبیعت ، نهاد، فطرت . شهرآرای ، جشن ( فرهنگ معین ذیل واژه آیین) اما با توجه به اینکه مراد و منظور از آیین در عرف و جامعه ما دین است معانی ای که برای دین هم بیان شده می آید؛ معنای واژة دین عبارت‌است از: جزا و مکافات، حساب و بررسی، اطاعت و انقیاد، ملت و آیین، روش و عادت، چیرگی و برتری، تدبیر امور، و آن‌چه وسیلة پرستش خداوند است (شرتونی1392، ج۱، ص362-اصفهانی، بیتا، ص۳۲۳- طریحی1375، ج۲، ص-7776- طبرسی،بیتا، ج۱، ص۲۴) در معنای اصطلاحی دین نیز آمده است: «دین، عبارت است از مجموع عقاید، اخلاق، قوانین و مقرراتی که برای ادارة امور جامعه انسانی و پرورش انسان‌ها باشد. گاهی همة این مجموعه، حق، و گاهی باطل ، و زمانی مخلوطی از حق و باطل باشد. اگر همة مجموعه، حق باشد، آن را دین حق، و در غیر آن، دین باطل یا التقاطی از حق و باطل نامند (جوادی آملی، بیتا، ص۹۳ ).  دین یک نهضت همه جانبه به سوى تکامل است(تبریزى، 1429، ص29) هدف اساسى دین، مؤمن ساختن انسان‌ها ...به ایمانى که به زندگى، جهتى مشخص مى‌دهد و شکل و شیوۀ خاصى از زندگى و بایدها و نبایدها و احکام و قوانین را طلب مى‌کند و این قوانین سبب مى‌شود تا انسان از گذرگاه حیات به سلامت بگذرد(مکارم شیرازى1427 ، ص66) دین: مجموع دستورهاى خداوند متعال به بندگان(جمعى از پژوهشگران 1426، ص685).

• پدیدارنگاری

پدیدارنگاری روشی است که در زمره روشهای پژوهش کیفی قرار میگیرد، در روش تحقیق پدیدارنگارانه، هدف دستیابی به درکی عمیق از مفاهیم متفاوت یک پدیده در نزد افراد مختلف می باشد، بر این اساس که افراد مختلف میتوانند تجارب و یا مفاهیم متفاوتی از یک پدیده داشته باشند، لذا پدیدارنگاری در پی احصا و طبقه بندی این تجارب مختلف است و بهمین دلیل مصاحبه های انفرادی عمیق را به عنوان ابزار کسب داده به کار می گیرد.

 اصطلاح پدیدار نگاری در دو واژه یونانی نمایان شدن[1]، نورانی شدن[2] و توصیف یک چیز، ریشه دارد، این روش در دهه 1970 توسط فرنس مارتون[3] در دانشگاه گوتنبرگ سوئد ایجاد شد(دانایی فرد وکاظمی،1389، ص 121-130).

• 1- پدیدارنگاری لزوم هم آیینی زوجین بر اساس دیدگاه شرکت کنندگان

در این مرحله آرا و نظرات شرکت کنندگان در تحقیق، حول مفهوم آیین و لزوم هم آیینی زوجین که در دو سوال جدا از هم پرسیده شد، بیان می شود.

• 1-1- مفهوم "آیین" از دیدگاه شرکت کنندگان

شرکت کننده ها در مصاحبه برای مفهوم آیین بیاناتی داشتند که حد وسط آن را می توان چهارچوب و ابزار زندگی قرار داد. با توجه به آراء شرکت کننده ها، طبقات توصیفی وفضای نتیجه به دست آمده از تحلیل مصاحبه ها در ارتباط با سؤال نخست به قرار زیر است:

شکل 1-1 مفهوم دین و آیین

جدول1-1: تحلیل پدیدارنگاری داده های مرتبط باپرسش اول

شکل1-1 نتیجه پرسش اول

1-1-1- بحث و بررسی

با توجه به تعریف دین و آیین که در ذیل آیین بیان شد و همچنین تعاریفی که از سوی مشارکت کننده ها در این تحقیق ارائه شده است، می توان گفت که جنبه کاربردی و عملی دین و آیین جلوه گر بوده است و باید ها و نباید ها و قوانینی که برگرفته از یک دین و آیین است بیشتر معرف آن می باشد. مثلا شرکت کننده الف برای معنای دین و آیین نوشته: دین یعنی روش زندگی برای رسیدن به مقصد نهایی، و یا شرکت کننده ب: بنظرم دین و آیین یعنی داشتن یه سری قواعد کلی که باید بهشون پایدار بود و نباید هر جا به نفعت باشه پیروی کنی هر جا به ضررت باشه عمل نکنی. و نظر سایر شرکت کننده ها که در شکل 1-1 طبقات توصیفی آن آمده است.

این تعاریف که از مصاحبه شرکت کننده ها بدست آمد  به وضوح نشان می دهد که زندگی کردن در جامعه ای که دین مدار بوده است در اندیشه آن ها و تصوری که از آیین و دین داشته اند تاثیر گذار بوده است و بر این باور هستندکه دین و آیین قابلیت تعیین چهارچوب و قوانین برای زندگی فردی و جمعی را دارا می باشد. در کل با در نظر گرفتن تعاریف لغوی و اصطلاحی دین و همچنین آراء شرکت کننده ها در مصاحبه، می توان نتیجه گرفت که ایدئولوژی و بعبارتی بایدها و نباید هایی که جهت دهنده زندگی و اهداف اشخاص بوده است معرف دین و آیین باشد. مقدم بر ایدئولوژی که از پاسخ شرکت کننده ها برای مفهوم آیین احراز و احصا می شود، نباید از جهانبینی ای که علت نحوه پاسخگویی شرکت کننده ها در این مصاحبه بود غافل بود، چرا که باورمند بودن به این که دین و آیین توانمندی وضع قانون و چهارچوب را دارا می باشد، خود وامدار جهانبینی ای می باشد که به پیروانش اینگونه آموخته است که این دین و آیین و طرز فکر توانایی تبدیل شدن به باید و نباید را داراست و در زندگی فردی و جمعی قابل اعمال است.

• لزوم هم آیینی زوجین از دیدگاه شرکت کنندگان

سوال دوم که مشارکت کننده ها پاسخ دادند لزوم هم آیینی زوجین بود، که آیا لازم است که زن و مردی که قصد ازدواج دارند و یا اینکه در قید نکاح می باشند از یک دین و آیین پیروی کنند، در آراء فقهای اسلامی و بنابر رای مشهور آن ها، از شروط و لوازم انعقاد عقد نکاح اشتراک آیینی زوجین است که با فقدان آن عقد نیز به وقوع نمی پیوندد، علاوه بر ابتدای انشا عقد، این مسئله در استمرار نکاح نیز تاثیر گذار می باشد.

با این پیش زمینه  طبقات توصیفی وفضای نتیجه به دست آمده از تحلیل مصاحبه ها با مشارکت کنندگان در ارتباط با سؤال دوم به قرار زیر است:

شکل1-2: لزوم هم آیینی زوجین

جدول1-2 : تحلیل پدیدارنگاری داده های مرتبط باپرسش دوم

شکل1-2: فضای نتیجه سوال دوم

1-2-1- بحث و بررسی

غالب آرای مشارکت کننده ای عارض از این است که زوجین در صورت هم آیینی در رفاه روانی بیشتری خواهند بود و این رفاه به سایر اعضا یعنی فرزندان نیز تسری خواهد یافت. از آنجا که لزوم همسویی آیینی زوجین از قوانین حقوق و فقه اسلامی است آرا و نظرات فقهی و حقوقی بیان می شود:

1-2-1-1-  لزوم هم آیینی زوجین در فقه و حقوق اسلامی

در حقوق اسلام تاکید بر این است که برای انعقاد و استمرار عقد نکاح، زوجین باید هم آیین باشند، تاجایی که طبق  مادّه 1059 قانون مدنی نکاح مسلمه با غیر مسلم جایز نیست. بموجب مادّۀ فوق زن مسلمان نمی‌تواند با مرد غیرمسلمان نکاح نماید و عموم آن بر انواع نکاح (دائم- منقطع) شمول دارد و نسبت به حالت عکس یعنی ازدواج مرد مسلمان با زن غیر مسلمه قانون مسکوت است.

با مراجعه به متون و منابع فقهی در این زمینه چنین عنوان شده است:

الف: نکاح زن مسلمان با مرد کافر: تمام مسلمانان نکاح زن مسلمان با مرد کافر را حرام و باطل می دانند و در این باره به آیۀ221 از سوره بقره خداوند می فرماید:" وَلَا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ ... أُولَٰئِکَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَاللَّهُ یَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ۖ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ"(بقره221)  

 «زنان مشرکه را تا ایمان نیاورده اند به زنی می‌گیرید و کنیز مؤمنه بهتر از آزاد زن مشرکه است، هر چند شما را از او خوش آید و به مردان مشرک تا ایمان نیاورداند. زن مؤمنه مدهید و بنده مؤمن بهتر از مشرک است، هر چند شما را از او خوش آید اینان به سوی آتش دعوت می کنند و خدا به جانب بهشت و آمرزش و آیات خود را آشکار بیان می کند، باشد که بیندیشید. »

آنجا که خداوند می فرماید "یدعون الی النار" بیانگر یکی از حکمت های تحریم این نوع ازدواج است چرا که همسران کافر و مشرک همسران مومن و مسلمان خود را به اسباب ورود به جهنم که همان شرک و کفر است دعوت می نمایند.

 علامه طباطبایی در ذیل آیه شریفه می گوید: فسق و فجور ملکه انسان مشرک است و هر گفتار و عملی که از او سر می زند مبتنی بر شرک و کفراست در نتیجه با گفتار و کردارش دیگران را به کفر و شرک دعوت میکند.( طباطبایی،1417: 202)

در کتاب وسائل آمده است: قبل از آیه 221 سوره بقره مسلمانان با اهل کتاب از یهود و نصاری ازدواج می کردند تا این آیه نازل شد، سپس خداوند این آیه را با آیه5 سوره مائده"وَطَعَامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ حِلٌّ لَکُمْ وَطَعَامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ ۖ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ" « چیزهاى پاکیزه براى شما حلال شده; و (همچنین) طعام اهل کتاب، براى شما حلال است; و طعام شما براى آنها حلال; و (نیز) زنان پاکدامن از مسلمانان، و زنان پاکدامن از اهل کتاب، حلالند »نسخ نمود و ازدواج با آنها را مباح نمود ولی  باز با آیه 10 سوره ممتحنه "وَلا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِر" این را نیز نسخ نمود.(حرعاملی،بیتا:14/411) .

 آیه"لا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلا هُمْ یَحِلُّونَ لَهُنّ"(10ممتحنه) دلالت دارد که اگر بین زوجین اختلاف دار پیش بیاید جدایی حاصل می شود، زیرا عدم حل، با رفع و زوال نکاح ایجاد خواهد شد. و همچنین "وَلا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِر" دلالت بر وجوب فرقت بین زوجین بخاطر اختلاف دار دارد،زیرا خداوند مومنین را از عصمت کافرها منع نموده است، منظور از عصمت در اینجا نکاح است.

 جصاص می گوید این آیه نمونه هایی دال بر وقوع فرقت بین زوجین با اختلاف دار است، و اختلاف دارین این است که یکی از زوجین از اهالی دارحرب باشد و دیگری اهل دارالسلام باشد(جصاص،1405: 5/328). خداوند می فرماید:"وَ لَنْ یَجْعَلَ اللّهُ لِلْکافِرینَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً"« او هرگز برای کافران  به زیان مسلمانان راهی نگشوده است» (41نساء) چرا که در ازدواج نوعی ولایت هست علی الخصوص اگر زن مسلمان باشد و مرد غیر مسلمان، که استمرار ازدواج این دو منجر به ولایت کافر بر مسلمان خواهد شد، پس برای جلوگیری از ایجاد این سلطه و ولایت در صورت وقوع اختلاف دار مابین زوجین، حکم به فسخ ازدواج آن ها داده شده است.

 در روایت است که أمیرالمؤمنین (ع ) به شوهر زن مجوسی ای که قبل از نزدیکی، زن مسلمان شده بود  گفت :" أسلم فأبى زوجها أن یسلم ، فقضى لها علیه نصف الصداق ، وقال : لم یزدها الاسلام إلاعزا " ( حرعاملی،بیتا:14/422) و بین آن ها جدایی افکند، و همچنین روایت: «إذا أسلمت امرأة وزوجها على غیرالاسلام فرق بینهما»( حرعاملی،بیتا:14/422) در این روایت حکم به فرقت زوجینی که دچار اختلاف دار شده اند به وضوح صادر شده است. امام صادق از پیامبر(ص)نقل نموده "المرء علی دین خلیله و قرینه"(کلینی،1365: 2/642)انسان هم کیش دوست و رفیق خویش است، و باتوجه به این که زوجین دوست و رفیقند ممکن است همسر مسلمان از آیین و دین خود دست برداشته و به دین وآیین همسر غیر مسلمان در آید.

ب- اما در مورد ازدواج با اهل کتاب نیز سه دیدگاه وجود دارد: 1- جمهور فقها رای به جواز نکاح کتابیه ذمیه داده‌اند.  2- نکاح زن اهل کتاب مطلقا حرام است چه ذمیه باشد چه حربیه.

3- مکروه بودن ازدواج با زن کتابی( بحرانی،1405، ج6، ص24).

 در کل اقوال فقهای امامیه در این زمینه را می توان در سه گروه جای داد:

1-حرام بودن, حتى در صورت اضطرار.

2- جایز بودن حتى در صورت اختیار.

3- جایز بودن تنها در صورت اضطرار(شیخ مفید،1417 ، ص500،ابن ادریس 1410، ج2، ص541- کرکی،1414، ج12، ص132-طوسی 4،1387 ج 4، صص209و210)

بنابراین می توان گفت در رابطه با ازدواج مرد مسلمان با زن غیر مسلمان اتفاق نظر وجود ندارد و اختلاف نظرهایی در این رابطه وجود دارد اما نهایت اینکه، چون اجماع بر نهی آن نیست پس می توان جایز دانست.

در کتب فقهی مساله دین زوجین درسه مبحث شروط صحت نکاح و کفائت زوجین و موانع نکاح مطرح شده است، اما این دین مطرح شده از طرف فقها نه شرط صحت نکاح، نه شرط لزوم نکاح است و این مماثله بین زوجین را بخاطر دفع عار در امور خاصی که باعث افزایش استقرار و ثبات زندگی مشترک می شود بشمار آورده اند.(الدسوقی،بی تا، ج2، ص249- بهوتی،بی تا، ج5ص68، شربینی،1994، ج4، ص276 - ابن عابدین،1412، ج3،ص87 -زحیلی،2009،  ج9ص216)

مضافا اینکه در مورد تاثیر کفائت بر صحت و لزوم نکاح اختلاف نظر وجود دارد تاجایی که برخی فقها عدم وجود آن را مضر عقد نمی دانند و ازدواج بدون آن را صحیح و لازم می دانند: کفائت در لغت مماثله ومساوات است،پیامبر(ص) می فرماید: «المسلمون تتکافأ دماؤهم»( شوکانی،1413، ج7ص323 –عباد،بی تا، ج10ص325) یعنی مساوی هستند،و"ولم یکن له کُفُواً أحد"(الإخلاص:4) یعنی مثل ومانند ندارد.

کفائت در اصطلاح فقها مماثله بین زوجین بخاطر دفع عار در امور خاصی است،کفائت نزد مالکیه در دین ومال است و نزد جمهور در دین و نسب و حریت و حرفه است، حنفیه و حنابله مال را به این موارد افزوده اند(الدسوقی،بیتا، ج2، ص249 - بهوتی،ب یتا، ج5ص68- شربینی،1994، ج4ص276 - ابن عابدین،1412، ج3، ص87) چرا که این ها باعث افزایش استقرار و ثبات زندگی مشترک می شود و خوشبختی زوجین را تامین می کند(زحیلی،2009،  ج9ص216). بعضی از حنفیه بر این نظرند که کفائت اصلا شرط نیست نه شرط صحت نکاح و نه شرط لزوم و زوج چه هم کفأ زوجه باشد چه نباشد ازدواج صحیح و لازم است.

از جهتی دیگر کفر یکی از موانع نکاح است و موانع نکاح اموری هستند که عدم آنها درنکاح شرط است و وجود آنها مانع صحت نکاح می باشند.( بهوتی،بی تا، ج5ص68) مانند شرک و کفر(ابن عابدین،1412، ج3ص28) در قرآن کریم، به مسئله ممنوعیت ازدواج با کافران و مشرکان فقط در سوره های مدنی پرداخته شده و در سوره های مکی فقط از حرمت زنا و آمیزش نامشروع سخن به میان آمدهاست (مومنون7).

برخی عقیده دارند تا سال ششم هجری، منعی در ازدواج با کافران نرسیده بودو آیات تحریم بعد از آن نازل شده است(طباطبایی،1417،ج 15ص81) سرخسی از فقهای حنفیه می گوید که یک مسلمان می تواند با یک کتابی غیر مسلمان در دارالحرب ازدواج کند. با این حال، او معتقد بود که این ازدواج سزاوار سرزنش (مکروه) است.

 او سه دلیل برای این حکم ذکر نموده است. اگر مرد مسلمان بایک زن کتابی ازدواج کند، مرد ممکن است زندگی در دارالحرب را انتخاب کند و این با حدیث پیامبر(ص) برنهی ماندن در میان مشرکان مخالف خواهد بود. این وضعیت مرد را در معرض خطر برده شدن قرار میدهد و نیز ممکن است به فرهنگ پذیری از ارزش ها و اصول اخلاقی از کفار، که مستلزم فتنه است منجر شود(سرخسی، 1993، ج3ص98).

اگر چه در تحلیل اخیر از آرا فقها سعی شده که اختلاف دین را از موانع نکاح جلوه ندهد و یکی از موارد کفائت زوجین بحساب آورد و کفائت نیز در صحت نکاح هیچ تاثیری ندارد، ولی توجه به این امر مهم که همسویی دین و آیین زوجین که یکی از اصلی ترین پایه های تشکیل زندگی می باشد، در تحکیم و استواری و استمرار زندگی زوجین و خوشبختی آن ها تاثیر گذار خواهد بود قابل اغماض نمی باشد.

 همانطور که در شکل2-1 طبقات توصیفی آراء شرکت کننده ها پیداست، لزوم هم آیینی زوجیین تایید شده است. برخی از نظرات در این رابطه چنین است: عدم هم آیینی از میزان آرامش وجودی کاسته می کاهد، در تربیت فرزند و انتخاب دین فرزند دچار مشکل می‌شوند، عدم هم آیینی یکی از مهم ترین عوامل جدایی زن و شوهر می باشد.

پاسخ شرکت کننده ها به این سوال از لحاظ استدلال و تحلیل قضیه، و این که توافق بر بهتر بودن هم آیینی زوجین، لزوما همراه و همانند ادله فقها برای لزوم هم آیینی زوجین، از این نظر که عدم هم آیینی منجر به ضاله رفتن طرف غیر مسلمان یا منجر و مجبور شدن او به پیروی از قوانین فکری و عملی طرف مقابل، نمی باشد ولی باز از منظری دیگر و بنابر دلایل روز مشارکت کننده ها، بر ترجیح و برتری هم آیینی زوجین رای داده اند، شاید اگر جامعه آماری مصاحبه از دانشجویان رشته فقه می بودند ادله آن ها مشابه فقها بر این همانندی آیینی بیان می کردند.

بنابراین ترجیح در این مساله به استناد نتایج احصا از این پدیدارنگاری، اولویت هم آیینی زوجین در امر ازدواج است.

• نتیجه گیری

پدیدارنگاری روشی پژوهشی است که مبتنی بر ، دستیابی به درکی عمیق از مفاهیم متفاوت یک پدیده در نزد افراد مختلف می باشد.

دین، مجموعه قوانین و باید ها و نبایدها و به عبارتی ایدئولوژی است.

هم آیینی زوجین بخاطر حفظ آرامش و رفاه روانی و تربیت صحیح فرزندان و ثبات و اسقرار و تحکیم خانواده لازم است.