ابعاد کیفری عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح در پرتو اتهام تسبیب در ایراد صدمه جسمانی و بی احتیاطی و بی مبالاتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارفقه و حقوق، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، اردبیل، ایران،

2 دانشجوی دکتری رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، اردبیل، ایران،

10.22034/jml.2022.253319

چکیده

نیروهای مسلح تمرین های نظامی  اعم از رزمایش و یا تیراندازی را در منطقه های خاصی که مخصوص تیراندازی بوده در اختیار دارند . این مناطق ویژه تمرینات تیراندازی که برای سلاح های سبک و سنگین می باشند، بعضاً بین چند سازمان  نیروهای مسلح مشترک بوده و هرکدام از سازمانها (اعم از سپاه پاسداران-آجا و نیروی انتظامی) موظف هستند بعد هر مرحله از برگزاری رزمایش (تمرینات نظامی) و تیراندازی سلاح ها ، آن منطقه را مورد کاوش و پاکسازی قرار دهند . ضمناً قبل از شروع مراحل تمرینات نظامی ، موظف هستند حداکثر  یک ماه تا 45روز قبل موعد برگزاری تمرین ،  با هماهنگی سلسله مراتب خود و سازمان هواپیمایی کشوری،  نسبت  اخذ مجوز برگ نوتام (هشدار هوایی برای جلوگیری از آسیب به هواپیما یا بالگرد های در حال پرواز در منطقه ممنوعه رزمایش و تیراندازی) اقدام نموده  و متعاقباً ساکنان و اهالی مجاور به محل تمرینات نظامی را  از موعد دقیق آن آگاه نمایند ، تا ساکنان منطقه از صدمه یا تلفات جسمانی مصون مانده و مراقبتهای لازم انجام گیرد تا به احشام  یا مزارع  دامداران و کشاورزان منطقه آسیبی وارد نگردد . در هنگام برگزاری رزمایش و تیراندازی بالاخص با سلاح های سنگین  بعضاً امکان دارد تعدادی از گلوله ها عمل نکرده و منفجر نشوند که در این راستا مسئولین ذیربط در یگانی که رزمایش و تیراندازی را انجام می دهد موظف به خنثی سازی گلوله های عمل نکرده  برای جلوگیری از تبعات انفجار احتمالی آن ، بعد ترک یگان می باشند .  بدیهی است که در صورت عدم کاوش و پاکسازی به موقع منطقه ، این امکان وجود دارد که اهالی و ساکنان مجاور به منطقه رزمایش و میادین تیر که محصور نیز نبوده و بعضاً تردد در آن منطقه وجود دارد ، انفجار گلوله های عمل نکرده موجب آسیب به ساکنان و یا احشام آنان گردد . لذا این مقاله با بهره‌گیری از روش تحلیلی-توصیفی ،  ابعادکیفری عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح در پرتو  اتهام تسبیب در ایراد صدمه جسمانی و بی احتیاطی و بی مبالاتی را مورد بررسی قرارداده و مطالعه آن از صدور آرای متهافت در مراجع محترم قضایی جلوگیری نموده و  ضمناً در جلوگیری از اطاله دادرسی در نوع و چگونگی تنظیم پرونده ارجاعی توسط ضابطین قضایی به مراجع قضایی و ایضاً تببین و تشریح موضوع  و ادله جرم به قضات مراجع قضایی  مؤثر بوده و از ضرر و زیان به نیروهای مسلح و بیت المال جمهوری اسلامی ایران ممانعت می نماید .

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Criminal aspects of not exploring and cleaning the training area and shooting ranges of the armed forces in the light of the accusation of tasbib in the matter of physical harm and carelessness and recklessness.

نویسندگان [English]

  • iran soleimani 1
  • Rahman Hedayati Cenani 2
1 Assistant professor of law and law, faculty member of Islamic Azad University, Faculty of Humanities, Islamic Azad University of Ardabil, Ardabil, Iran.
2 Department of Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University and Ahad Ardabil, Ardabil, Iran
چکیده [English]

The armed forces have military exercises, whether drills or shooting, in certain areas that are special for shooting. These special areas for shooting exercises, which are for light and heavy weapons, are sometimes shared by several armed forces organizations, and each of the organizations (including the IRGC-Ajah and the police force) is required to conduct exercises (military exercises) after each stage of the exercise. and shooting weapons, explore and clear that area. In addition, before the start of the military exercises, they are required to obtain a notam permit (air warning to prevent damage to airplanes or helicopters in flight) at most one month to 45 days before the date of the exercise, in coordination with their hierarchy and the civil aviation organization. in the prohibited area for drills and shooting) and subsequently inform the residents and residents adjacent to the location of the military exercises of the exact date, so that the residents of the area are protected from injury or physical loss and the necessary precautions are taken to prevent the animals or fields of ranchers and farmers Do not damage the area. During drills and shooting, especially with heavy weapons, sometimes it is possible that a number of bullets do not work and do not explode, in this regard, the relevant officials in the unit that conducts the drills and shooting are obliged to neutralize the bullets that did not work in order to prevent The consequences of its possible explosion are after leaving the unit. It is obvious that if the area is not explored and cleared in time, there is a possibility that the residents and residents adjacent to the training area and shooting ranges, which are not enclosed and sometimes there is traffic in that area, the explosion of unfired bullets will cause damage to the residents. Or their cattle. Therefore, this article, using the analytical-descriptive method, examines the criminal aspects of not exploring and cleaning the training area and shooting ranges of the armed forces in the light of the accusation of blasphemy in the matter of physical harm and carelessness and recklessness, and its study is based on the issuance of joint opinions in respected authorities. and at the same time, it is effective in preventing the delay of proceedings in the type and manner of setting up the case referred by the judicial officers to the judicial authorities, as well as explaining and explaining the issue and evidence of the crime to the judges of the judicial authorities, and it is effective in preventing losses and losses to the armed forces and the treasury of the Republic. Islamic Iran forbids.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: clearing the shooting field
  • Nutam
  • glorification in physical injury. 
  • در دنیای امروز متأثر از عوامل ژئوپلیتیک و هیدروپلیتیک امکان درگیری و جنگ بین کشور ها را افزایش داده است . کشور جمهوری اسلامی ایران در منطقه حساسی از خاورمیانه قرار گرفته و کشورهای همسایه آن نیز بعضاً پایگاه های نظامی استکبار جهانی و دشمنان  انقلاب اسلامی قرار گرفته و حتی دشمنان داخلی و عناصر خودفروخته و تجزیه طلب داخلی نیز با سوء استفاده از انفعال سیاسی کشور های همسایه ، مناطق مرزی آن کشورها را برای ضربه زدن  به کشور جمهوری اسلامی ایران، جولانگاه خود قرار داده و ضمن آنکه کشور ایالات متحده آمریکا با همکاری رژیم های حاکم عربی در حوزه خلیج فارس ، بالاخص رژیم آل سعود در عربستان سعودی تحرکات و تلاش برای بروز جنگ های نیابتی را  با استفاده از عناصر سلفی تکفیری افزایش داده است . مع الوصف نیروهای مسلح مقتدر جمهوری اسلامی ایران برای مقابله و خنثی سازی هرگونه توطئه استعمارگران و ایادی غرب سالانه تمرین های نظامی مدونی را تدارک دیده و ایضاً در یگان های نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بطور مستمر و پیوسته برنامه سیکل آموزشی تیراندازی در میادین تیر و رزمایش ها و تمرینات نظامی از انواع مختلف ( اعم از گروهان-گردان-رده تیپ –نیرو  و غیره  با پشتیبانی هوایی و دریایی  ) فراهم گردیده است .
  • پر واضح است که با توجه به حجم سنگین استفاده سلاح ها در منطقه تمرینات نظامی ( رزمایش) و یا حتی میدان تیر سلاح های سنگین تیر منحنی( بالاخص انواع خمپاره ها) ، امکان عمل نکردن و عدم انفجار آن وجود دارد . هرکدام از سازمانها ( اعم از سپاه پاسداران-آجا و نیروی انتظامی) موظف هستند بعد هر مرحله از برگزاری رزمایش ( تمرینات نظامی) و تیراندازی سلاح ها ، آن منطقه را مورد کاوش و پاکسازی قرار دهند . ضمناً قبل از شروع مراحل تمرینات نظامی ، موظف هستند حداکثر یک ماه تا 45روز قبل موعد برگزاری تمرین ، با هماهنگی سلسله مراتب خود و سازمان هواپیمایی کشوری ،  نسبت  اخذ مجوز برگ نوتام (  هشدار هوایی برای جلوگیری از آسیب به هواپیما یا بالگرد های در حال پرواز در منطقه ممنوعه رزمایش و تیراندازی) اقدام نموده  و متعاقباً ساکنان و اهالی مجاور به محل تمرینات نظامی را  از موعد دقیق آن آگاه نمایند ، تا ساکنان منطقه از صدمه یا تلفات جسمانی مصون مانده و مراقبتهای لازم انجام گیرد تا به احشام  یا مزارع  دامداران و کشاورزان منطقه آسیبی وارد نگردد .
  • علی ایحال حتی با رعایت کلیه موارد ایمنی در رزمایش و تیراندازی نیروهای مسلح و ابلاغ به ساکنان منطقه قبل از موعد برگزاری رزمایش و تیراندازی ، بعضاً اهالی ساکن در مناطق مجاورت با منطقه تمرینات نظامی و رزمایش ،  موارد ایمنی را رعایت نکرده و مورد غفلت قرار داده و برای چرای احشام خود وارد منطقه رزمایش گردیده  و در اثر انفجار مواد منفجره موجود در محل رزمایش ،  باعث صدمه جسمانی ، مجروحت و یا حتی فوت آنان می گردد .
  • قطع نظر از موارد یاد شده ، بعضاً این امکان وجود دارد که نیروهای مسلح نیز در هنگام استفاده از سلاح های خود به دلایل مختلف ( اعم از معیوب بودن سلاح و تغییر زاویه ناگهانی گلوله های پرتاب شده  و غیره) باعث صدمات جسمانی، تلفات جانی و یا حتی آسیب به مزارع و باغات و احشام اهالی ساکن مجاوردر محل برگزاری رزمایش گردیده  و یا اینکه بعد انجام تمرینات نظامی و تیراندازی ، مراحل کاوش و تخریب گلوله های عمل نکرده به خوبی توسط یگان مربوطه انجام نگرفته و در روزهای بعد برگزاری رزمایش با تردد مردم منطقه به مکان رزمایش باعث بروز اتفاقات ناگوار برای آنان از حیث صدمات جسمانی و تلفات جانی گردد .  در ادامه بدیهی است باعث ارجاع پرونده به مراجع قضایی می گردد  .
  • مع ذالک افراد شاکی دچار ابهام می گردد که مرجع رسیدگی به شکایات آنها محاکم عمومی بوده یا محاکم نظامی ؟ و یا اینکه از شخصیت حقوقی که سازمان و نیروی برگزارکننده رزمایش و تیراندازی است به عنوان مشتکی عنه برای شکایت کیفری با موضوع بی احتیاطی و بی مبالاتی مطمح نظر قرار گیرد یا فرمانده  یگان عمده برگزارکننده رزمایش و تیراندازی در محل در مورد تسبیب در ایراد صدمه بدنی غیر عمد ؟ 
  • لذا این مقاله با بهره‌گیری از روش تحلیلی-توصیفی ، ابعادکیفری عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح در پرتو  اتهام تسبیب در ایراد صدمه جسمانی و بی احتیاطی و بی مبالاتی را مورد بررسی قرارداده و مطالعه آن از صدور آرای متهافت در مراجع محترم قضایی جلوگیری نموده و  ضمناً در جلوگیری از اطاله دادرسی در نوع و چگونگی تنظیم پرونده ارجاعی توسط ضابطین قضایی به مراجع قضایی و ایضاً تببین و تشریح موضوع  و ادله جرم به قضات مراجع قضایی  مؤثر بوده و از ضرر و زیان به نیروهای مسلح و بیت المال جمهوری اسلامی ایران ممانعت می نماید .
  •  
  • 2- پیشینه تحقیق
  • - عباسی رائی ، علی و فرورش، حمید و عیسی نخعی کمال آبادی، (1397)، مکان یابی ، استقرار یگان ها در رزمایش های نظامی با استفاده از رویکرد برنامه ریزی دوسطحی، فصلنامه مدیریت نظامی –سال هجدهم ، شماره 3 ، پاییز 1397صص 159-181 ، انتخاب مکان مناسب برای رزمایش و انتخاب مکان مناسب برای هریگان شرکت کننده در رزمایش به شکل علمی تر و مطلوب تر را مورد بررسی قرار داده و  همچنین استقرار و ضد استقرار عِده و عُده ها را با کنترل بهتر و مدیریت زمان  و در صورت لزوم با برونسپاری را مورد توجه قرار داده و راهکارهای علمی در برنامه ریزی لجستیک رزمایش ها را در مقاله خود پیشنهاد نموده اند . لکن مقاله آنان  با مقاله کنونی  با عنوان بررسی ابعاد کیفری عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح در پرتو  اتهام تسبیب در ایراد صدمه جسمانی و بی احتیاطی و بی مبالاتی تفاوت فاحشی دارد ، بدان جهت که مقاله کنونی از منظر رشته حقوق و  مبحث جزا و جرم شناسی بوده ، درحالی که مقاله نویسندگان فصلنامه مدیریت نظامی به شرح فوق الاشعار توجهی به مباحث حقوقی نداشته و بیشتر  به مکان یابی ، استقرار یگان ها در رزمایش های نظامی با استفاده از رویکرد برنامه ریزی دوسطحی پرداخته و رشته تحصیلی نویسندگان مقاله مذکور با مقاله کنونی متفاوت می باشد و نویسندگان مقاله کنونی در راستای تخصص وتحصیلات حقوقی خود به نگارش مقاله کنونی که ابعاد حقوقی و مرتبط دارد پرداخته اند .
  • با امعان نظر به موارد معنونه ، هیچ کار علمی در قالب کتاب - مقاله - یا رساله، درباره بررسی ابعاد کیفری عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح در پرتو  اتهام تسبیب در ایراد صدمه جسمانی و بی احتیاطی و بی مبالاتی در دسترس نیست . از این رو، دستاوردهای مقاله پیش رو می تواند در جلوگیری از اطاله دادرسی در نوع و چگونگی تنظیم پرونده ارجاعی توسط ضابطین قضایی به مراجع قضایی و ایضاً تببین و تشریح موضوع  و ادله جرم به قضات مراجع قضایی  مؤثر بوده و از ضرر و زیان به نیروهای مسلح و بیت المال جمهوری اسلامی ایران ممانعت می نماید .
  • 3- اهداف تحقیق
  • - اهداف علمی : تعیین میزان مسئولیت عامل یا عاملین حوادث انفجار گلوله های عمل نکرده در میادین رزمایش و تمرینات نظامی و ایضاً میدان تیر نیروهای مسلح منتج به صدمات جسمانی و تلفات جانی ساکنان مناطق نزدیک و مجاور منطقه رزمایش و آسیب و به مزارع و باغات و یا احشام آنها در اثر بی احتیاطی و بی مبالاتی و یا عدم دقت در بکارگیری سلاح به دلایل مختلف ( اعم از معیوب بودن سلاح و تغییر زاویه ناگهانی گلوله های پرتاب شده  و افت گلوله بعد شلیک سلاح و غیره) و هنگام صدور تصمیم نهایی مرجع محترم قضایی اتکا به دلایل جامع اسناد و مدارک ثبت شده در پرونده قضایی و دلایل و امارات مثبت دعوی خواهان و شاکی پرونده از جمله گزارش سانحه در هنگام وقوع حادثه و تصدیق نامه پزشکی قانونی مبنی بر میزان دقیق جراحات وارده در اثر انفجار که در شرح حادثه موجود بوده و نظریه کارشناس دادگستری در تعیین میزان مسئولیت عامل یا عاملین حادثه انفجار گلوله و شکایت مدعی خصوصی مستند به نشانه ها و آثار باقیمانده از جرم  و قرائن وامارات متعدد دیگر که در جریان رسیدگی به پرونده قضایی حادثه موجود بوده و درنهایت منطبق نمودن به مفاد قانونی مندرج در قانون مجازات اسلامی کشور ایران و قانون مسئولیت مدنی جهت پرداخت دیه به شاکی پرونده . 
  • - اهداف کاربردی : دقت فرماندهان و مسئولین نیروهای مسلح هنگام برگزاری رزمایش ، آگاه سازی ساکنان مجاور به مناطق برگزاری رزمایش در خصوص موعد برگزاری رزمایش و تیراندازی و عدم ورود احشام آنان به منطقه ، جلوگیری از اطاله دادرسی و در صورت ثبوت اتهام ، پرداخت به موقع دیه محکومً له در فرآیند زمانی مناسب و ارسال مدارک لازم به معاونت طرح و برنامه و بودجه سازمانهای نیروهای مسلح –مدیریت اعتبارات با هماهنگی مدیریت قضایی  و حقوقی  و معاونت قوانین و امور حقوقی و امور مجلس نیروهای مسلح ، جلوگیری از تعاطی مکاتبات یگانهای مسلح با سلسله مراتب خود جهت پرداخت به موقع دیه و جلوگیری از افزایش نرخ دیه در صورت عدم پرداخت به موقع- اخذ به موقع برگ هشدار هوایی نوتام از سازمان هواپیمایی کشوری توسط نیروهای مسلح و یگان برگزار کننده رزمایش و تمرینات نظامی  برای ممنوعیت پرواز در منطقه رزمایش ومیادین تیر که برای تیراندازی سلاح های سنگین  تیر منحنی استفاده می شود ،  ارجاع پرونده به مراجع قضایی صالح، دقت در تببین و تشریح جرم ارتکابی برای ضابطین قضایی . در باب ضرورت های خاص انجام تحقیق هم باید گفت : پیشگیری از وقوع سانحه و جلوگیری از اقامه دعوی بر علیه نیروهای مسلح درمراجع قضایی  و جلوگیری از تضییع بیت المال نیروهای مسلح برای پرداخت دیه به افراد شاکی به دلیل وقوع حوادث که با کاوش و تخریب منطقه رزمایش و خنثی نمودن گلوله های عمل نکرده  توسط مسئولین ذیربط در یگان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی سلاح سنگین و امضای صورتجلسه کاوش و تخریب توسط یگان برگزار کننده رزمایش به عنوان ادله پاکسازی منطقه  بوده و ایضاً از صدور آرای متهافت قضایی نیز در سازمان قضایی نیروهای مسلح و محاکم عمومی دادگستری جلوگیری نموده و پیشنهاد راهکارهای لازم در این مقوله خود گویای ضرورت انجام این تحقیق است .
  • 4- سوالات تحقیق
  • - سوالات اصلی :
  • عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح و متعاقباً بروز سانحه انفجار گلوله های عمل نکرده برای ساکنین منطقه که تردد می نمایند بعد رزمایش و تیراندازی ، آیا اتهام تسبیب در ایراد صدمه بدنی در اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی در اثر عدم پاکسازی منطقه ( خنثی ننمودن گلوله های عمل نکرده) و نهایتاً پرداخت دیه به شاکی ، متوجه نیروهای مسلح ( یگان برگزار کننده رزمایش) به عنوان متهم پرونده  می باشد ؟
  • در صورتی که شکایت شاکی آسیب دیده جسمانی از گلوله های عمل نکرده یا شکایت خانواده فرد فوت شده در اثر سانحه انفجار گلوله عمل نکرده ، از فرمانده یگان عمده برگزار کننده رزمایش و تیراندازی که دارای درجه سرتیپی و بالاتر و یا مشاغل سرتیپی با جایگاه  فرماندهی تیپ مستقل وفق ماده 307 قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1392 با آخرین اصلاحات و قانون آئین دارسی کیفری جرائم نیروهای مسلح مصوب 1393 باشد ، آنگاه مرجع قضایی  و دادگاه صالح رسیدگی قضایی به پرونده محاکم عمومی دادگستری است یا سازمان قضایی نیروهای مسلح و یا دادگاه رسیدگی به جرایم کارکنان دولت ؟
  • -سوالات فرعی تحقیق :
  • آیا فقط ابلاغ موعد برگزاری رزمایش و تیراندازی به  ساکنان مجاور به منطقه تمرینات نظامی توسط یگان نظامی برگزار کننده رزمایش کفایت می نماید ؟یا حتماً باید علائم هشدار دهنده  و ورود ممنوع به منطقه رزمایش نیز در اطراف منطقه رزمایش توسط یگان برگزار کننده رزمایش نصب گردد ؟
  • شاکی آسیب دیده ناشی از انفجار گلوله های عمل نکرده ، آیا باید از سازمان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی شکایت نماید یا از فرمانده یگان عمده برگزار کننده رزمایش به عنوان شخص حقیقی جهت تسریع در نتیجه و احقاق حق ؟
  • آیا چنانچه حین برگزاری رزمایش و تیراندازی  سلاح های سنگین در اثر حوادث غیر قابل پیش بینی اعم از معیوب بودن سلاح و تغییر زاویه ناگهانی گلوله های پرتاب شده  و افت گلوله بعد شلیک سلاح و غیره ، به باغات ،مزارع و احشام ساکنان مجاور به منطقه تمرینات نظامی و رزمایش آسیب و خسارت وارد گردد ، جبران خسارت بر عهده یگان برگزار کننده رزمایش  و تیراندازی می باشد ؟
  • 6- حداکثر بازه زمانی برای دریافت برگ هشدار هوایی نوتام از سازمان هواپیمایی کشوری برای جلوگیری از پرواز در منطقه ممنوعه رزمایش و تیراندازی سلاح سنگین چقدر است ؟
  • 5- فرضیه های تحقیق
  • -فرضیات اصلی :
  • بله-به نظر می رسد پرداخت دیه به شاکی ، متوجه نیروهای مسلح برگزار کننده رزمایش و تیراندازی است .
  • به نظر می رسد با توجه به شرایط مقرر در ماده 307 قانون آئین دادرسی کیفری 1392 با آخرین اصلاحات ، محاکم نظامی تهران صالح رسیدگی به پرونده می باشند .
  • -فرضیات فرعی :
  • به نظر می رسد نصب علائم هشدار دهنده و ورود ممنوع به منطقه رزمایش و تیراندازی ، توسط یگان برگزار کننده ضروری باشد .
  • به نظر می رسد باید از سازمان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی شکایت نماید .
  • بله- جبران خسارت بر عهده یگان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی می باشد .
  • به نظر می رسدحداکثر یک ماه تا 45 روز  باشد .
  • 6- روش تحقیق و نحوه جمع آوری داده ها
  • تحقیق حاضر بر اساس روش تحقیق تحلیلی توصیفی خواهد بود و روش گرد آوری مطالب در این تحقیق به روش کتابخانه ای – اسنادی می-باشد. ابزار اصلی گردآوری مطالب استفاده از فیش و کتاب و برنامه و نرم افزار‌های کامپیوتری ، آرای قضایی و استفاده از دستورالعمل هاو آئین نامه های مرتبط با موضوع می باشد، که منابع مربوطه را مطالعه کرده و به صورت فیش برداری بر اساس پلان تهیه و مقاله به نگارش در آمده است . لازم به ذکر است تجربه حقوقی و قضایی نویسنده مسئول مقاله در محاکم عمومی و نظامی در دفاع از منافع نیروهای مسلح نیز کاملاً موثر در تحریر مقاله کنونی بوده است .
  • 7- ساختار پژوهش
  • این مقاله در سه بخش توسط نگارنده تنظیم گردیده که به ترتیب در بخش اول به بیان مفاهیم اساسی پژوهش پرداخته و در بخش دوم بررسی ابعاد کیفری عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح در پرتو  اتهام تسبیب در ایراد صدمه جسمانی و بی احتیاطی و بی مبالاتی و در بخش سوم چگونگی و ترتیب ارسال پرونده احکام دادگاه ها از دایره بودجه و اعتبارات یگان های نیروهای مسلح ( یگان عمده  محکوم  به پرداخت دیه محکومٌ له) به معاونت طرح و برنامه و بودجه سازمان نظامی مربوطه( مدیریت اعتبارات) جهت پرداخت به موقع دیه و جلوگیری از ضرر و زیان ناشی از افزایش نرخ دیه و  جلوگیری ازخسارات ناروا به بیت المال نیروهای مسلح درمراجع قضایی ایران مورد بررسی قرار گرفته است . در این تحقیق با توجه به موضوع سعی می شود تا با مطالعه کتب حقوقی و آیین نامه های مصوب نیروهای مسلح مرتبط با موضوع و ملاحظه  آرای قضایی مرتبط و سایتهای اینترنتی تجزیه و تحلیل مطالب آن ها به جمع بندی قابل قبولی برای مباحث مطرح در مقاله دست یابیم و سپس باتوجه به اطلاعات جمع آوری شده و مطالعات صورت گرفته، پس از طبقه بندی آن ها، مرحله نگارش را انجام دهیم.روش تحقیق بر مبنای مطالعه کتابخانه ای انجام می پذیرد. در توصیف علمی و عملی و تحلیل محتوا براساس قواعد منطقی به موضوع پژوهش پرداخته تا نتیجتاً به بهترین نظرها رسیده و ابهامات موجود و جایگاه واقعی موضوع را شناخته و ارائه نماییم. همچنین نگارنده درصدد است که طرز ارائه مطالب تحقیق ضمن این که از جنبه های نظری برخوردار باشد، جنبه‌های عملی و کاربردی نیز داشته باشد.ضمناً بهره وران کاربردی این پژوهش، دانشجویان حقوق ، وکلا -اداره کل حقوقی قوه قضائیه- سازمان قضایی نیروهای مسلح( اعم ازدادسراها و دادگاه های نظامی و اداره کل حقوقی سازمان قضایی نیروهای مسلح)، و واحدهای بازرسی و قضایی و حفاظت اطلاعات نیروهای مسلح و کارکنان شاغل و وظیفه سازمان های نیروهای مسلح می باشند . لازم به ذکر است جدید بودن موضوع و عدم کارشدن آن بدین صورت، ودر مجموع بروز بودن موضوع و جامعیت آن در پرداخت به موضوع پژوهش است که آن را از دیگر موضوعات مشابه متمایز می سازد .
  •  
  • بخش اول :مفاهیم اساسی پژوهش
  • 1-1.پاکسازی میدان تیر
  • منظور از پاکسازی میدان تیر مرحله کاوش و تخریب بعد از مرحله برگزاری رزمایش و تیراندازی بوده ، که در این راستا حتماً باید خودور آمبولانس ، کادر بهداری، کارشناس متخصص مهمات ، کارشناس متخصص مهندسی تخریب-نماینده حفاظت فیریکی یگان عمده و نماینده قسمت آموزش یگان عمده و فرمانده گروهان یا گردان یا مسئول یگانی که تیراندازی سلاح سنگین را انجام داده حضور داشته و پس از شمارش گلوله های عمل نکرده و تخریب و خنثی سازی آنها با رعایت کلیه اصول ایمنی ، مراتب را  با ذکر  تاریخ روز و ساعت دقیق آن صورتجلسه نموده و به سلسله مراتب نیروهای مسلح عیناً گزارش دهند . 
  • 2-1. سازمان قضایی نیروهای مسلح
  • سازمان قضایی نیروهای مسلح که در قانون به اختصار سازمان قضایی نامیده می شود ، شامل دادسرا و دادگاه های نظامی می باشد1. ((جهانگیر ، منصور،  1396 ، مجموعه قوانین و مقررات مربوط به مجازات جرایم نیروهای مسلح و دادرسی نیروهای مسلح ،انتشارات دیدار ، ص117))
  • 3-1.تعریف جرم
  • در ماده 2 قانون مجازات اسلامی جرم تعریف شده است «هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود.» (ماده 2 ق.م.ا ) 2
  • این تعریف به اصل اساسی قانونی بودن جرم و مجازات تکیه دارد. بر اساس این اصل هم جرم و هم مجازات آن باید توسط قانون تعیین شده باشد. هیچ فردی را نمی توان به دلیل ارتکاب عملی که در قانون برای آن مجازاتی تعیین نشده است محاکمه کرد. در این صورت فرد می تواند مدعی باشد که عمل ارتکابی اش جرم نبوده است. همچنین قاعده «قبح عقاب بلابیان» حکم می کند که تعقیب افراد بدون بیان اینکه آن عمل موجب تعیقیب می شود ، زشت و ناپسند است. البته ندانستن قانون موجب نمی شود که از مجازات فرد مجرم جلوگیری نمود اما جهت مجازات فرد باید در قانون آن جرم و مجازات آن تعریف شده باشد.
  • قانون گذار در ماده 12 قانون مجازات اسلامی به صراحت به اصل قانونی بودن جرم و مجازات اشاره می کند «حکم به مجازات یا اقدام تأمینی و تربیتی و اجرای آنها باید از طریق دادگاه صالح، به موجب قانون و با رعایت شرایط و کیفیات مقرر در آن باشد.»(ماده 12 ق.م.ا ) .
  •    ( Notam)  4-1.نوتام
  • کلمه نوتام ( Notam)مخففNotice to Airmen است.نوتام توسط سازمان هواپیمایی به دلایل مختلف صادر شده است . اما در درجه اول به اطلاع خلبانان از تغییرات در فرودگاه ها ، راه های هوایی و رویه های محلی که بر ایمنی تأثیر می گذارد ، چه بر خدمه و چه بر زمین . https://www.iribnews.ir))
  • 5-1.تعریف تسبیب
  • تسبیب در لغت به معنای سبب ساختن ، اسباب فراهم آوردن ، وجدها . ((دهخدا ، علی اکبر، (1377)،لغت نامه دهخدا دوره کامل 16 جلدی ،انتشارات دانشگاه تهران، تهران چاپ اول ))
  • - قوائد اتلاف و تسبیب تنها ناظر به خسارت به اموال و حقوق خصوصی افراد نیست ، بلکه این قوائد نسبت به خسارت به حقوق و اموال عمومی نیز قابل انطباق می باشد .
  • (( انتظاری ، علیرضا و دکتر سید مصطفی محقق داماد ، ( 1391) ، نقش اتلاف و تسبیب در مسئولیت مدنی زیست محیطی ، مطالعات اسلامی فقه و اصول ، سال چهل و چهارم ، شماره پیاپی 89 ، ص 59 ))
  • تسبیب در حقوق یکی از موجبات ضمان است که در حقوق مدنی جبران خسارت و در حقوق کیفری  ، مجازات را در پی دارد . (( پوربا فرانی ، حسن  ، دلپاک یگانه ، الهام و محمد صادق طباطبائی ، (1393) ، یگانگی یا دوگانگی  تسبیب در حقوق مدنی و کیفری  ، نشریه حقوق خصوصی ، دوره 11 ، شماره 2  ، ص263 ))
  • - تعاریفی که از تسبیب در فقه و حقوق ارائه شده  ریشه ای در فقه دارد که در روایات وارد شده تنظیم گردیده است . تسبیب با مسئولیت مدنی رابطه نزدیک دارد . (( درود گر ، عطیه ، ( 1395) ، مستندات قائده تسبیب در فقه شیعه ،سومین همایش بسترهای مالی و اداری در نظام حقوقی ایران با رویکرد اصلاح و توسعه نظام حقوقی ، میبد ، https://civilica.com/doc/641293/ ))
  • - تسبیب به معنای ایجاد سبب و سبب سازی است که در نتیجه آن ضرر و زیانی به دیگری وارد می شود . لذا تسبیب زیان مستقیم و به دست خود شخص و به عبارتی مباشرتاً وارد نمی شود ، برخلاف اتلاف  که فرد زمینه ایجاد آن را فراهم کرده است . ( https://vakiltop.cm )
  • تسبیب در قوانین ایران در مواد 526 ، 533 ، 534 ،535 ،  قانون مجازات اسلامی مصوب 1392و در قانون مدنی در مواد 331 الی 335 این قانون و  قانون مسئولیت مدنی  مصوب 07/02/1339  ذکر گردیده است .
  • 6-1.سلاح های منحنی زن
  • سلاح های منحنی زن ، سلاح هایی اجتماعی هستند و گلوله های آنها خط سیر منحنی دارند و به منظور اجرای آتش روی اهدافی که بصورت مستقیم در دید و یا تیر رس ما نمی باشند بکار می روند و در عملیاتهای نظامی وظیفه پشتیبانی( آتش) از نیروهای پیاده ویژه ای برخوردار هستند . مانند خمپاره های 60 ، 80،120 . ( مرکز مطالعات خلیج فارس-موسسه مطالعات ژئوپولیتیک ، استراتژیک ، تاریخ و جغرافیای خلیج  فارس- آموزش نظامی. http://www.persiangulfstudies.com )
  • 7-1. سلاح گرم سنگین
  • ادوات و تجهیزاتی هستند که حمل و نقل آنها به بیش از سه نفر نیروی انسانی یا امکانات لجستیکی نیاز دارد و هدایت آتش انها توسط سامانه های جانبی انجام می شود و کالیبر آنها بالاتر از 106 میلی متر می باشد . از قبیل توپ 130میلی متری و توپ 155 میلی متری . (( آئین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیر مجاز-مصوب 08/10/1392))
  • 8-1.بی احتیاطی و بی مبالاتی
  • از اقسام تقصیر در حقوق ایران می توان بی احتیاطی و بی مبالاتی را نام برد .بی احتیاطی خطای انسانی است که پیامد کار خود را در وضع خاص پیش بینی نمی کند . مانند راننده ای که با سرعت زیاد در خیابان پر ازدحام رانندگی می کند و در نتیجه آن با عابری برخورد می کند .
  • بی مبالاتی همان بی احتیاطی بصورت ترک فعل است . بی مبالاتی ، غفلت ، مسامحه ، سهل انگاری ،  و اهمال از نظر معنی مترادفند . مقصود از بی مبالاتی ترک فعلی است که مقتضای پیشگیری از نتایج ناخواسته مجرمانه است . https://fa.wilkfeqh.ir) )
  • 9-1. رزمایش
  • رزمایش یا مانور نظامی به یک تمرین نظامی در مقیاس بزرگ گفته می شود که در آن مانورهای گوناگون رزمی اجرا و شبیه سازی می شوند .رزمایش در اصل شبیه سازی یک شرایط جنگی است و هدف از آن آزمودن و همچنین آموختن شگردهای جنگی با آزمایش سلاح های جدید است .((عباسی رائی، علی ، فرورش ، حمید و عیسی نخعی کمال آبادی(1397)، مکان یابی استقرار و ضد استقرار یگان ها در رزمایش های نظامی با استفاده از رویکرد برنامه ریزی دوسطحی ، فصلنامه مدیریت نظامی ، سال هجدهم، شماره 3، ص 160 ))
  • 10-1. میدان تیر
  • در علوم نظامی ، عرصه ای ترتیب یافته و مجهز به برخی ادوات برای تمرین تیراندازی گفته می شود . ( https://abadis.ir )
  • 11-1. صورتجلسه کاوش و تخریب
  • بعد از آخرین مرحله برگزاری تیراندازی در میدان تیر یا منطقه تمرینات نظامی و رزمایش ، یگانی از نیروهای مسلح که در آن منطقه مورد نظر تیراندازی نموده 3، موظف است که گلوله های عمل نکرده را با جستجوی دقیق  میدان تیر یا منطقه رزمایش  پیدا نموده و آنگاه با رعایت اصول ایمنی ، نسبت به خنثی سازی گوله های عمل نکرده اقدام و متعاقباً طی یک صورتجلسه با قید دقیق تاریخ و ساعت آن به امضای اعضای کاوش و تخریب برساند. که اعضاء عبارتند از افسر مهمات یا کارشناس مهمات یگان عمده ، نماینده آموزش یگان عمده و گردان یا یگان برگزار کننده تیراندازی در آن محل ،نماینده حفاظت فیزیکی یگان عمده و نماینده حفاظت فیزیکی یگان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی ، کارشناس مهندسی تخریب  ، فرمانده گردان و گروهان مربوطه و درنهایت به امضای فرمانده یگان عمده ( اعم از تیپ –قرارگاه تاکتیکی لشکر-قرارگاه منطقه ای یا غیره ) .
  •  
  • بخش دوم : بررسی ابعاد کیفری عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح در پرتو اتهام تسبیب در ایراد صدمه جسمانی و بی احتیاطی و بی مبالاتی
  • 1-2 شکایت فرد مصدوم یا خانواده متوفی جهت پرداخت دیه به میزان نظریه پزشکی قانونی شهرستان محل وقوع سانحه انفجار گلوله عمل نکرده از اعتبارات سازمان یگان برگزارکننده رزمایش و تیراندازی
  • شاکی ، اعم از فرد مصدوم از سانحه انفجار گلوله عمل نکرده از سلاح مورد استفاده در رزمایش و تمرینات تیراندازی  یا فرد متوفی از سانحه مزبورکه خانواده وی اقامه دعوی می نمایند در بدو شکایت امکان دارد از فرمانده یگان عمده ای4 شکایت کنند که جایگاه و درجه ایشان مشمول ماده 307 قانون آئین دادرسی کیفری باشد( بدان معنا که مثلاً فرمانده تیپ مستقل باشد) ، علی ایجال بعد تقدیم شکایت به دادسرای عمومی محل و ارجاع به پزشکی قانونی ، حسب محتویات ، اسناد و مدارک مربوط در پرونده و تقدیم شکوائیه شاکی مبنی بر تسبیب در ایراد صدمه بدنی در اثر بی احتیاطی و بی مبالاتی در اثر عدم پاکسازی منطقه رزمایش که در اثر عدم نصب علائم هشدار دهنده  و ایضاً  تردد شاکی به محل ( جهت چرای احشام و یا به دلایل دیگر) موجب موجب مجروحیت ، قطع اعضای بدن، از کار افتادگی،  و یا فوت گردد . مع الوصف پرونده پس از سیر در دادسرای عمومی محل وقوع سانحه ، باید با قرار عدم صلاحیت به اعتبار و شایستگی سازمان قضایی نیروهای مسلح و متعاقباً دادگاه نظامی یک تهران ارجاع گردد که در این راستا نباید پرونده به دادگاه کیفری یک یا دو تهران و یا مجتمع قضایی کارکنان دولت ارجاع شود . مراتب پرونده طبق دستورالعمل جلب و احضار فرماندهان نیروهای مسلح  از طریق دفتر تحفیفات ویژه سازمان فضایی نیروهای مسلح پیگیری و دادگاه  ، بدواً فرمانده یگان عمده ( اعم از تیپ-قرار تاکتیکی لشکر یا قرار گاه منطقه ای ) را احضار و پس  از سیر مراحل قانونی ، بطور معمول فرمانده یگان عمده برگزار کننده رزمایش و تیراندازی با ارسال لایحه دفاعیه از طریق نماینده حقوقی یگان خود ، بیان می دارد موضوع شکایت شاکی باید علیه یگان مسلح برگزار کننده رزمایش به عنوان شخصیت حقوقی مطرح گردد و ایشان شخصیت حقیقی است و عوامل متعدد که باعث وقوع انفجار گلوله عمل نکرده و آسیب یا فوت شاکی گردیده ،  نمی تواند ربط مستقیم به شخص وی داشته باشد و باید از سازمان محل خدمت وی جهت وصول دیه شکایت گردد . علی ایحال  طبق رویه معمول دادگاه با موجه دانستن لایحه وی ، نهایتاً شاکی و وکیل او  ( در صورت داشتن وکیل توسط شاکی) و ایضاً نماینده حقوقی یگان در تاریخ مقررآنان را احضارمی نماید . دادگاه خطاب به شاکی می گوید شکایت خود را مطرح نمائید و متعاقباً شاکی ( در صورت فوت فرد آسیب دیده ، وکیل یا خانواده او) ، شرح ما وقع را تبیین می نمایند ، مجدداً دادگاه خطاب به نماینده حقوقی می گوید نظر خود را نسبت به پرداخت دیه به متهم مشروحاً بیان نماید که نماینده حقوقی بطور معمول لایحه دفاعیه خود را به عنوان اظهارلات یگان به دادگاه تقدیم می نماید .نهایتاً دادگاه پس از جری تشریفات قانونی  و تشکیل جلسه دادرسی و استماع اظهارات و دفاعیات متهم و مطالعه کامل  اوراق و محتویات پرونده با استعانت از خداوند متعال و با تکیه بر وجدان و شرف مبادرت به انشاء رأی می نماید . لازم به ذکر است پرداخت دیه به شاکی از مفاد تصمیم نهایی مرجع محترم قضایی به دلیل عدم پاکسازی دقیق منطقه رزمایش و تیراندازی بوده و سازمان نیروی مسلح مربوطه عهده دار پرداخت دیه به شاکی خواهد بود .  ((با اقتباس از عبدالعباس ، قاسمی فرد ، دادنامه صادره از شعبه سوم دادگاه نظامی یک تهران ، 1397  وبا اقتباس از اکبرپور، محمد علی و منوچهر کریمی پور، دادنامه صادره از شعبه چهارم دادگاه تجدید نظر نظامی استان تهران ،1397 )) .
  •  
  • 2-2.تحقیق و تفحص در قوانین ایران در باب جبران خسارت ناشی از بی احتیاطی و بی مبالاتی و تسبیب در صدمه جسمانی غیر عمد با تطبیق قوانین بر موضوع عدم کاوش و پاکسازی  منطقه رزمایش و تیراندازی و انفجار گلوله عمل نکرده
  • 2.1. قانون مسئولیت مدنی مصوب 07/02/1339
  • ماده1- هرکس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمه ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود ، مسئول جبران خسارت ناشی  از عمل خود می باشد .
  • ماده 2-در موردی که عمل وارد کننده زیان موجب خسارت مادی یا معنوی زیان دیده شده باشد ، دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت امر او را به جبران خسارت مزبور محکوم می نماید و چنانچه عمل وارد کننده زیان فقط موجب یکی از خسارات مزبور باشد ، دادگاه او را به جبران همان نوع خساراتیکه وارد نموده محکوم خواهد کرد .
  • ماده3- دادگاه میزان زیان و طریقه کیفیت جبران آن را با توجه به اوضاع و احوال قضیه تعیین خواهد کرد، جبران زیان را بصورت مستمری نمی شود تعیین کرد، مگر آنکه مدیون تأمین مقتضی برای پرداخت آن بدهد یا آنکه قانون آن را تجویز نماید.
  • ماده 11-کارمندان دولت و شهرداری ها و موسسات وابسته به آن ها که به مناسبت انجام وظیفه عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی خساراتی به اشخاص وارد نمایند ، شخصاً مسئول جبران خسارت وارده می باشند ولی هرگاه خسارت وارده مستند به عمل آنها نبوده و مربوط به نقص وسایل ادارات و موسسات مربوطه باشد ، در این صورت جبران خسارت بر عهده اداره یا موسسه مربوطه است ولی در مورد اعمال حاکمیت دولت هرگاه اقداماتی که بر حسب ضرورت برای تأمین منافع اجتماعی طبق قانون به عمل می آید و موجب ضرر دیگری شود ، دولت مجبور به پرداخت خسارت نخواهد بود .
  • (https://rc.majlis.ir.)
  •  
  • 2.2. تحقیق و تفحص در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ایران در باب جبران خسارت در صدمه جسمانی غیر عمد  با تطبیق قوانین بر موضوع عدم کاوش و پاکسازی  منطقه رزمایش و تیراندازی و انفجار گلوله عمل نکرده جهت مطمح نظر قراردان در صدور  دادنامه مرجع محترم قضایی
  • به دلایل جامع اسناد و مدارک ثبت شده در پرونده و دلایل و امارات مثبت دعوی خواهان از جمله گزارش کمیسیون تشخیص سانحه در هنگام وقوع حادثه و تصدیق نامه پزشکی قانوی مبنی بر میزان دقیق جراحات وارده در اثر انفجار که در شرح حادثه واقع شده است و نظریه کارشناسی ( اعم از مراحل  کارشناسی یک نفره و یا با اعتراض هر کدام از طرفین دعوی و ارجاع امر در مراحل سه نفره-پنج نفره-هفت نفره- نه نفره ) و تعیین میزان مسئولیت عمل یا عاملین حادثه و شکایت مدعی خصوصی  مستند به نشانه ها و آثار باقیمانده از جرم و قرائن و امرات متعدد دیگر که در جریان رسیدگی پرونده در مرجع محترم قضایی درج شده است ، مرجع محترم قضایی( اگر قبلاً از فرمانده یگان عمده مشمول ماده 307 قانون آیین دادرسی کیفری شکایت شده باشد به همراه شکایت از سازمان نظامی مربوطه ، مرجع صالح دادگاه نظامی یک تهران) دعوی شاکی را وارد می داند و می تواند علاوه بر در نظر داشتن قانون مسئولیت مدنی  به مفاد 559-ماده 488-ماده 449 و ماده 492 از قانون مجازات اسلامی مصوب 1392سازمان نظامی مربوطه را به دیه و یا ارش محکوم و با توجه به ایراد صدمه غیر عمد ، محکومٌ به باید ظرف مدت دوسال قمری از تاریخ وقوع در حق شاکی پرداخت گردد  .
  • پرواضح است که سازمان نظامی مربوطه در راستای دفاع از بیت المال جمهوری اسلامی ایران قطعاً به دادنامه بدوی اعتراض نموده ، لکن به نظر می رسد وفق رویه معمول ، دادنامه صادره از دادگاه بدوی ، در دادگاه تجدید نظر نظامی استان تهران نیز تأیید می گرد بدان جهت که حتی اگر شاکی از روی کنجکاوی هم به مواد منفجره یا گلوله عمل نکرده دست زده باشد و در اثر دست زدن عمدی شاکی ،  حادثه انفجار و صدمه جسمانی و یا فوت رخ داده باشد ، یگان و سازمان نظامی مربوطه به دلیل عدم کاوش و پاکسازی دقیق و خنثی نکردن گلوله های عمل نکرده مقصر می باشد و دادگاه تجدید نطر نظامی در دادنامه صادره  بیان می نماید با توجه به اینکه از طرف یگان نظامی مربوطه به عنوان تجدید نظرخواه اعتراض موثر و قابل توجهی که موجب نقص دادنامه شود ارائه نگردیده و رسیدگی مطابق ادله موجود در پرونده و با رعایت تشریفات قانونی صادر گردیده است  ، اعتراض تجدیدنظرخواه را وارد نمی داند و با استناد به بند الف ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری  مصوب 1392جمهوری اسلامی ایران  دادنامه تجدیدنظر را تأیید می نماید و این رای را طبق ماده 443 قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1392 جمهوری اسلامی ایران قطعی قلمداد می گردد . ((با اقتباس از عبدالعباس ، قاسمی فرد ، دادنامه صادره از شعبه سوم دادگاه نظامی یک تهران ، 1397  وبا اقتباس از اکبرپور، محمد علی و منوچهر کریمی پور، دادنامه صادره از شعبه چهارم دادگاه تجدید نظر نظامی استان تهران ،1397 )) .
  • 3.2. مفاد ماده 559-ماده 448و449 و492 از قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 کشور جمهوری اسلامی ایران
  • ماده 448 – دیه مقرر مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس ، عضو یا منفت ، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد ، مقرر شده است .
  •  
  • ماده 449 – ارش ، دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب کارشناس میزان آن را تعیین می کند . مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود .
  •  
  • ماده 492- جنایت در صورتی موجب قصاص یا دیه است که نتیجه حاصله مستند به رفتار مرتکب باشد اعم از آنکه به نحو مباشرت یا به تسبیب یا به اجتماع آنها انجام شود .
  • ماده559- هرگاه در اثر جنایت صدمه ای بر عضو یا منافع وارد آید چنانچه برای آن جنایت در شرع دیه مقرر یا نسبت معینی از آن به شرح مندرج در این قانون مقرر شده باشد مقدار مقرر و چنانچه شرعاً مقدار خاصی برای آن تعیین نشده ارش آن قابل مطالبه است . ((بیگ زاده ، دکتر صفر ، مجموعه قوانین صبا ، چاپ سی و چهارم ، تهران ، انتشارات کِلک صبا ،   ))
  •  
  • بخش سوم : چگونگی و ترتیب ارسال پرونده احکام دادگاه ها از دایره بودجه و اعتبارات یگان های نیروهای مسلح ( یگان عمده محکوم  به پرداخت دیه محکومٌ له) به معاونت طرح و برنامه و بودجه سازمان نظامی مربوطه( مدیریت اعتبارات) جهت پرداخت به موقع دیه و جلوگیری از ضرر و زیان ناشی از افزایش نرخ دیه و  جلوگیری ازخسارات ناروا به بیت المال نیروهای مسلح درمراجع قضایی
  • 1 –کلیات
  • بعضاً بنا به دلایل مختلف بعد محکومیت قطعی سازمان های نیروهای مسلح جهت پرداخت خسارات بالاخص دیه به شخص محکومً له بعضاً روند اداری سازمان مربوطه جهت پرداخت محکومً به ،  به کندی پیش رفته و این امر موجب تحمیل مابه التفاوت و خسارات ناروا به بیت المال سازمان های نیروهای مسلح5 شده و از آنجایی که تنها مرجع تمهید ، کارسازی و پرداخت دیات و محکومً به در سازمان های نیروهای مسلح ، فی الواقع معاونت طرح ، برنامه و بودجه سازمان نیروهای مسلح مربوطه (مدیریت بودجه و اعتبارات)  می باشد ، مع الوصف یگانهای نیروهای مسلح ( یگان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی سلاح سنگین که به جهت عدم کاوش و پاکسازی و خنثی نمودن گلوله های عمل نکرده در مرجع محترم قضایی محکوم قطعی گردیده) ، قسمتهای بودجه و اعتبارات آن یگان با هماهنگی حقوقی  آن یگان باید باقید تسریع پیگیر پرداخت به موقع خسارات و دیه و اختصاص بودجه به یگان از طرف معاونت طرح ، برنامه و بودجه سازمان نیروهای مسلح مربوطه (مدیریت بودجه و اعتبارات)  باشند .  بدیهی است از آنجایی که حساسیت در حفظ بیت المال در نیروهای مسلح به عنوان منظم ترین سازمان های جمهوری اسلامی ایران بسیار بالا بوده و هرگونه تخصیص بودجه به یگانهای نیروهای مسلح کاملاً باید مستندسازی گردد ، و حسب آنکه به دلیل وسعت مجموعه سازمانهای نیروهای مسلح هرگونه مکاتبات و ارسال مستندات جهت پرداخت دیه و خسارات باید از یگان تحت امر به سلسله مراتب بالاتر ارسال گردد ، علی ایحال به جهت جلوگیری از تعاطی مکاتبات و عدم تأخیر در پرداخت خسارت ها و تحمیل مابه التفاوت به سازمان های نیروهای مسلح ، کلیه احکام دادگاه ها باید پس از تأیید توسط دایره بودجه و اعتبارات و ایضاً شعبات قضایی و حقوقی آن یگان به تعداد نسخه های خواسته شده مرجع پیگیر ذیربط جهت اختصاص بودجه به یگان(معاونت طرح ، برنامه و بودجه سازمان نیروهای مسلح مربوطه (مدیریت بودجه و اعتبارات)به صورت حضوری ارسال تا اقدامات مقتضی از طرف معاونت مزبور با تدقیق مستندات و مدارک و احکام دادگاه ها برای تخصیص بودجه به یگان انجام گیرد .
  • 2 – ارسال مدارک از طرف یگان در خصوص پرونده های احکام دادگاه ها جهت مصدومان
  • - حکم دادگاه بدوی ، تجدیدنظر و دیوان عالی کشور ( چنانچه پرونده دارای دادنامه دیوان عالی کشور نیز باشد) .
  • - نامه اجرای احکام .
  • اظهارات و شکوائیه مصدوم در دادسرا . -
  • - کلیه نظریه های پزشکی قانونی مصدوم به تعداد دفعات مراجعه به پزشکی قانونی .
  • نظریه کارشناس یا کارشناسان رسمی . -
  • - لایحه دفاعی حقوقی یگان ( دفاعیات مکتوبی که نماینده حقوقی یگان در خصوص پرونده در مرجع محترم قضایی داشته است ) .
  • صورتجلسه سانحه یگانی .-
  • - فرم تجزیه و تحلیل پرونده ( فرم خاصی است که برابر با خواسته مرجع اختصاص دهنده بودجه به یگان باید در خصوص مراحل دادرسی پرونده تکمیل گردد) .
  • - مکاتبات با دادسرا ( تصدیق و برابر با اصل گردد) .
  • روگرفت تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی .-
  • - شماره حساب شبای بانکی مصدوم تصدیق ( برابر با اصل) شده توسط بانک .
  • (( مستند به دستورالعمل های حقوقی و قضایی نیروهای مسلح جهت پرداخت دیه و خسارات-1401))
  • 3- ارسال مدارک از طرف یگان در خصوص پرونده های احکام دادگاه ها جهت افراد یا فرد متوفی
  • - حکم دادگاه بدوی ، تجدید نظر و دیوان عالی کشور ( چنانچه پرونده دارای دادنامه دیوان عالی کشور نیز باشد) .
  • - نامه اجرای احکام و شماره حساب شبای دادگستری مربوطه همراه با شناسه پرداخت معتبر .
  • نظریه پزشکی قانونی در خصوص معاینه جسد .-
  • نظریه کارشناسی یا هیئت کارشناسی .-
  • شکوائیه و اظهارات اولیای دم متوفی در دادسرا . -
  • - صورتجلسه سانحه .
  • - مکاتبات یگان با دادسرا ( تصدیق و برابر با اصل گردد) .
  • - لایحه دفاعی حقوقی یگان ( دفاعیات مکتوبی که نماینده حقوقی یگان در خصوص پرونده در مرجع محترم قضایی داشته است ) .
  • - روگرفت تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی وراث متوفی .
  • - روگرفت شناسنامه و کارت ملی ابطال شده فرد یا افراد متوفی در حادثه .
  • - جواز دفن .
  • - روگرفت گواهی فوت صادره از اداره ثبت و احوال .
  • - فرم تجزیه و تحلیل پرونده ( فرم خاصی است که برابر با خواسته مرجع اختصاص دهنده بودجه به یگان باید در خصوص مراحل دادرسی پرونده تکمیل گردد) .
  • - گواهی انحصار وراثت .
  • (( مستند به دستورالعمل های حقوقی و قضایی نیروهای مسلح جهت پرداخت دیه و خسارات-1401))
  • لازم به ذکر است موارد مربوط به مکاتبات یگان با مرجع محترم قضایی باید به تعداد نسخه های خواسته شده مرجع تخصیص دهنده بودجه از سازمان نظامی مرتبط برابر با اصل و با مهر مرجع محترم قضایی تأیید گردد .
  • نتیجه گیری
  • عدم کاوش وپاکسازی منطقه رزمایش و میادین تیر نیروهای مسلح و متعاقباً بروز سانحه انفجار گلوله های عمل نکرده برای ساکنین منطقه که تردد می نمایند بعد رزمایش و تیراندازی ، اتهام تسبیب در ایراد صدمه بدنی در اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی در اثر عدم پاکسازی منطقه ( خنثی ننمودن گلوله های عمل نکرده) و نهایتاً پرداخت دیه به شاکی ، حتی اگر دستکاری مهمات و مواد منفجره عمل نکرده از روی کنجکاوی شاکی نیز بوده باشد ،  متوجه نیروهای مسلح  ( یگان برگزار کننده رزمایش) به عنوان متهم پرونده  است .
  • چنانچه حین برگزاری رزمایش و تیراندازی سلاح های سنگین در اثر حوادث غیر قابل پیش بینی اعم از معیوب بودن سلاح و تغییر زاویه ناگهانی گلوله های پرتاب شده  و افت گلوله بعد شلیک سلاح و غیره ، به باغات ،مزارع و احشام ساکنان مجاور به منطقه تمرینات نظامی و رزمایش آسیب و خسارت وارد گردد ، هرگونه خسارت به ساکنان و مردم مجاور منطقه تمرینات نظامی و رزمایش و تیراندازی بالاخص با سلاح سنگین همچنان متوجه یگان و نیروهای مسلح برگزار کننده رزمایش است .
  •  
  • شاکی آسیب دیده ناشی از انفجار گلوله های عمل نکرده ، می تواند از سازمان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی به عنوان شخص حقوقی شکایت نماید .
  • در صورتی که شکایت شاکی آسیب دیده جسمانی از گلوله های عمل نکرده یا شکایت خانواده فرد فوت شده در اثر سانحه انفجار گلوله عمل نکرده ، از فرمانده یگان عمده برگزار کننده رزمایش و تیراندازی که دارای درجه سرتیپی و بالاتر و یا مشاغل سرتیپی با جایگاه فرماندهی تیپ مستقل وفق ماده 307 قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1392 با آخرین اصلاحات و قانون آئین دارسی کیفری جرائم نیروهای مسلح مصوب 1393 باشد ، آنگاه با توجه به شرایط مقرر در ماده 307 قانون آئین دادرسی کیفری 1392 با آخرین اصلاحات ، محاکم نظامی تهران صالح رسیدگی به پرونده می باشند .
  •  
  • فقط ابلاغ موعد برگزاری رزمایش و تیراندازی به ساکنان مجاور به منطقه تمرینات نظامی توسط یگان نظامی برگزار کننده رزمایش و ایضاً صورتجلسه ابلاغ آن کفایت ننموده ، بلکه حتماً باید علائم هشدار دهنده  و ورود ممنوع به منطقه رزمایش نیز در اطراف منطقه رزمایش و تیراندازی توسط یگان برگزار کننده رزمایش نصب گردد .
  • حداکثر بازه زمانی برای دریافت برگ هشدار هوایی نوتام از سازمان هواپیمایی کشوری برای جلوگیری از پرواز در منطقه ممنوعه رزمایش و تیراندازی سلاح سنگین تیر منحنی و غیره برای یگان برگزار کننده رزمایش و تیراندازی حداکثر یک ماه تا 45 روز است .
  •  
  •  
  • من حیث المجموع پیشنهاد می گردد برای پیشگیری از وقوع سانحه و جلوگیری از اقامه دعوی بر علیه نیروهای مسلح درمراجع قضایی و جلوگیری از تضییع بیت المال نیروهای مسلح برای پرداخت دیه یا خسارات به افراد شاکی به دلیل وقوع حوادث که به دلیل عدم مرحله کاوش دقیق و تخریب منطقه رزمایش و خنثی نمودن گلوله های عمل نکرده بوده و یا در اثر حوادث غیر قابل پیش بینی اعم از معیوب بودن سلاح و تغییر زاویه ناگهانی گلوله های پرتاب شده  و افت گلوله بعد شلیک سلاح و غیره :
  • اولاً ، محل برگزاری رزمایش به نحوی توسط سلسله مراتب نیروهای مسلح انتخاب گردد که یک محل دائمی برای برگزاری رزمایش و تمرینات تیراندازی باشد و موقتی نباشد بطوری که بعد رزمایش و تیراندازی در آن منطقه تردد به هیچ وجه وجود نداشته باشد و حتی المقدور با عشایر و ساکنان مجاور به منطقه رزمایش و تیراندازی فاصله زیادی داشته باشد .
  • ثانیاً ، آگاه سازی رسانه ای برای مردم در خصوص عدم کنجکاوی و دستکاری در برخورد با یک شیئی ناشناس در یک منطقه ای که سابقه برگزاری رزمایش و تیراندازی در آن وجود داشته برای جلوگیری از انفجار ناگهانی و اطلاع دادن بعد مشاهده به نزدیک ترین یگان نظامی جهت بررسی دقیق موضوع .
  • ثالثاً ، برقراری تعامل بیشتر بین معاونت های طرح و برنامه و بودجه سازمان های نیروهای مسلح ( مدیریت بودجه و اعتبارات و امور مالی) با وزارت محترم دادگستری جهت جذب منابع برای پرداخت دیه و احکام صادره بطرفیت نیروهای مسلح و ایضاً پرداخت دیه از محل بودجه سال مورد نظر به حساب سازمان قضایی نیروهای مسلح و سایر محاکم صادرکننده حکم و حساب شخصی زیان دیدگان جهت تسریع در پروسه اداری پرداخت ها.
  • رابعاً ،  ارسال به موقع مدارک خواسته شده از طرف یگان محکومً علیه با هماهنگی دایره بودجه و اعتبارات یگان با دایره حقوقی و قضایی آن یگان به مبادی ذیربط در سازمان های نیروهای مسلح برای پرداخت به موقع خسارات و دیه و جلوگیری از خسارات ناروا به بیت المال سازمان های نیروهای مسلح به علت تأخیر در پرداخت خسارت ها با افزایش نرخ دیه .و تحمیل ما به التفاوت به سازمان های نیروهای مسلح .
  • توضیح وتفسیر شماره گزاری شده در متن صفحات مقاله :
  • سازمان قضایی نیروهای مسلح-(ماده 571 از قانون آیین دادرسی جرایم نیروهای مسلح مصوب1393 نقل از روزنامه رسمی شماره2093—20/8/1393-و قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392) .
  • تعریف جرم-( جزئیات قانون :تاریخ تصویب 1/12/1392-تعداد ماده: 728-ادوار: 9-سالنامه : 1392-تاریخ تصویب شورای نگهبان 11/02/1392 ) .
  • یگانی از نیروهای مسلح که در آن منطقه مورد نظر تیراندازی نموده-( منظور از یگان می تواند اعم از گروهان-گردان-تیپ-قرارگاه تاکتیکی لشکر-قرارگاه منظقه ای یا نیرویی از سازمان های نیروهای مسلح اعم از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی-آجا- فراجا ( اختصاری فرماندهی انتظامی کل کشور)، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سایر نیروهای مسلح باشد .
  • فرمانده یگان عمده-( منظور ارشدترین فردی که به دستور او یگان یا نیروی مسلح مربوطه اقدام به رفتن به منطقه رزمایش و تیراندازی نموده و یگانهای حاضر در منطقه رزمایش و تیراندازی و تمرینات نظامی تحت امر و تابع دستور ایشان بوده اند که می تواند اعم از فرمانده تیپ مستقل- فرمانده قرارگاه تاکتیکی لشکر- فرمانده قرارگاه منظقه ای یا فرمانده نیرو از یک سازمان نظامی باشد) .
  • تحمیل مابه التفاوت و خسارات ناروا به بیت المال سازمان های نیروهای مسلح-( منظور افزایش نرخ دیه در صورت عدم پرداخت به موقع دیه بر حسب تعیین نرخ جدید دیه در ابتدای هر سال توسط قوه قضائیه که می تواند برای نیروهای مسلح تآخیر پرداخت در هرسال خسارات با افزایش پرداخت و تضییع بیت المال را به همراه داشته باشد .  ) .
  •  

 

  •  
  • الف )منابع کتابی و مقالات ، دادنامه و مستندات قضایی
  • اکبرپور، محمد علی و منوچهر کریمی پور، دادنامه صادره از شعبه چهارم دادگاه تجدید نظر نظامی استان تهران ،1397 . 1-
  • 2- انتظاری ، علیرضا و دکتر سید مصطفی محقق داماد ، (( نقش اتلاف و تسبیب در مسئولیت مدنی زیست محیطی ))، مطالعات اسلامی فقه و اصول ، شماره پیاپی 89 ، سال چهل و چهارم  ،1391 .
  • بیگ زاده ، دکتر صفر ، مجموعه قوانین صبا ، چاپ سی و چهارم ، تهران ، انتشارات کِلک صبا ، 1396 .  3-
  • 4- پوربا فرانی ، حسن ، دلپاک یگانه ، الهام و محمد صادق طباطبائی  ، (( یگانگی یا دوگانگی  تسبیب در حقوق مدنی و کیفری))  ، نشریه حقوق خصوصی ، شماره 2  ، دوره 11 ،  1393 .
  • 5- جهانگیر ، منصور، مجموعه قوانین و مقررات مربوط به مجازات جرایم نیروهای مسلح و دادرسی نیروهای مسلح ، چاپ چهاردهم ، تهران ، انتشارات دیدار ، 1396.
  • 6- درود گر ، عطیه ، ((مستندات قائده تسبیب در فقه شیعه)) ،سومین همایش بسترهای مالی و اداری در نظام حقوقی ایران با رویکرد اصلاح و توسعه نظام حقوقی ، میبد ، 1395 ،https://civilica.com/doc/641293/ )
  • 7- دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه دهخدا دوره کامل 16 جلدی ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران ،1377 .
  • 8- عباسی رائی، علی ، فرورش ، حمید و عیسی نخعی کمال آبادی، ((مکان یابی استقرار و ضد استقرار یگان ها در رزمایش های نظامی با استفاده از رویکرد برنامه ریزی دوسطحی ))، فصلنامه مدیریت نظامی ، شماره 3 ، سال هجدهم ، 1397 .
  • 9- عبدالعباس ، قاسمی فرد ، دادنامه صادره از شعبه سوم دادگاه نظامی یک تهران ، 1397 .
  • ب )قوانین وآئین نامه ها
  • 10- آئین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیر مجاز-مصوب 08/10/1392 .
  • دستورالعمل های حقوقی و قضایی نیروهای مسلح جهت پرداخت دیه و خسارات-1401. 11-
  • قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 . 12-
  • 13- قانون مسئولیت مدنی مصوب07/02/1339 .
  • ج) سایت ها و پایگاه های اینترنتی
  • 14- مرکز مطالعات خلیج فارس-موسسه مطالعات ژئوپولیتیک ، استراتژیک ، تاریخ و جغرافیای خلیج  فارس- آموزش نظامی. http://www.persiangulfstudies.com
  • 15- https://vakiltop.cm.
  • 16- https://fa.wilkfeqh.ir.
  • 17- https://abadis.ir.
  • 18- https://legal.umsu.ac.ir .
  • 19- https://www.iribnews.ir.

20-https://rc.majlis.ir