مطالعه جرم شناختی بزهکاری زندانیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای حقوق بین الملل عمومی، دانشکده علوم انسانی، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 دانش آموخته کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، آذربایجان شرقی. ایران.

10.22034/jml.2022.253323

چکیده

جرم و بزهکاری از آن جهت در جوامع مهم محسوب می شود،که فرد مجرم به جای تحصیل ،اشتغال و سایر موارد موثر برای جامعه، انرژی خود را صرف ارتکاب بزه و بزهکاری می نماید ، این مساله افکار عمومی را شدیدا به خود مشغول داشته است و در تمامی جوامع سعی بر آن است که با شناخت عوامل مانع ارتکاب بزه از سوی افراد جامعه باشد. همچنین، جرم پدیده‌ای طبیعی در جامعه می‌باشد و پاسخ-های جامعه در قبال جرم در دانش‌های کیفر شناسی و نیز جرم شناسی مطالعه می‌شوند. یکی از زمینه-های بزهکاری فرد و در پی آن محکومیت او به مجازات زندان، کاستی‌های موجود در روند جامعه پذیرسازی او در خانواده است. لذا، مقصود از محکوم کردن متهم به مجازات زندان نه به خاطر رنج و عذاب بر وی بلکه تضمین آرامش و امنیت جامعه است. همچنین زندان  سبب دور ماندن فرد از خانواده و اجتماع  می‌شود که علاوه بر آن اغلب نگاه مجرمانه بر وی دارند که در بعضی اوقات سبب فروپاشی کانون خانواده  می‌شود. چنانچه مشاهده می کنیم امروزه مجازات زندان که روزی ساخت آن از افتخارات بشری بوده ، به محل تولید بزهکاری تبدیل شده است و کارکرد اصلاحی و بازپروری آن با شکست مواجه گردیده است. به همین جهت مورد انتقاد حقوقدانان و نظام های کیفری قرار گرفته است. ، در این  پژوهش سعی بر این شده است که جرم شناختی بزهکاری زندانیان را بررسی نموده باشیم و روش تحقیق صورت گرفته در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای و فیش برداری می باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Criminological study of prisoners' delinquency

نویسندگان [English]

  • Akbar Zare 1
  • Tohid Farzaneh 2
1 PhD in Public International Law, Faculty of Humanities, Faculty of Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
2 Master's degree in criminal law and criminology, Islamic Azad University, Tabriz branch, East Azerbaijan. Iran.
چکیده [English]

    Crime and delinquency are considered important in society because the criminal spends his energy on committing crime and delinquency instead of education, employment and other things that are effective for the society. This issue has occupied the public opinion. And in all societies, there is an effort to prevent people from committing crimes by knowing the factors. Also, crime is a natural phenomenon in society and society's responses to crime are studied in criminology and criminology. One of the reasons for a person's delinquency and his subsequent sentencing to prison is the deficiencies in his socialization process in the family. Therefore, the purpose of sentencing the accused to prison is not because of the suffering and torment on him, but to ensure the peace and security of the society. Also, prison causes a person to stay away from family and society, and in addition, they often look at him as a criminal, which sometimes causes the collapse of the family unit. As we can see, today the punishment of prison, which was once one of the honors of mankind, has turned into a breeding ground for delinquency and its correctional and rehabilitation function has failed. For this reason, it has been criticized by lawyers and criminal systems. In this research, we have tried to investigate the criminology of prisoners' delinquency, and the research method used in this research is using the library method and data collection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • criminology
  • prisoners
  • tendency to repeat crimes
  • correctional and educational programs
  • delinquency

اصل مقاله

  • برخی شرایط استرس زا میتواند سلامت روان افراد هر جامعه ای را تهدید کند ؛ محیط هایی مثل زندان، بیمارستان از جمله دارای این شرایط می باشند . نام زندان تداعی کننده وضعیت دشوار و سختی است که یادآور محیطی استرس آور و وحشت زاست ،زندگی در این محیط غیر عادی و غیر طبیعی با خصوصیاتی  چون : فضای فیزیکی محدود با دیوارهای بلند ، تاریخچه طولانی و خاص ، نگهداری بر خلاف میل و اراده همراه با از دست دادن آزادی ،دوری طولانی مدت از جامعه و خانواده .سبب ضربه ها و تروماهای عمیق روان شناختی است که باعث اخلال در سلامت روانی افراد می شود. محیط زندان مسبب مشکلات روحی و روانی بسیاری برای فرد زندانی، خانواده و جامعه می باشد، لذا امروزه هدف زندانبانی، احیای هدف دوطرفه است، از یک سو با اجرای شیوه های صحیح، اصلاح و تربیت به قصد کاهش ارتکاب مجدد جرم ، ارتقا سلامت روانی و بازگشت دوباره زندانیان بوده است و از سوی دیگر، در مسیر نیل به این هدف است که در اجرای روش اصلاحی و تربیتی و درمانی، حقوق زندانیان تا آنجا که خللی به نظم و آرامش زندان وارد نیاورد و مغایر با قوانین و مقررات موجود نباشد، باید محترم شمرده شود.
  • در راستای بازپروری زندانیان، امروزه سازمان بهداشت جهانی ( 2001 )، تاکید خود را بر آموزش مهارت های زندگی نموده است، تا با بهره گیری از آموزش متخصصین، برخی مهارت های زندگی برای زندانیان در راستای بازگشت مجدد به بستر جامعه ارائه شود، زندانیان از جمله گروهی محسوب می شوند که بیشترین آسیب را از محیط زندان می بینند، و لذا آموزش مهارت های زندگی از جمله اولویت های بازپروری سازمان زندان ها  میباشد، هدف تحقیق حاضر مطالعه جرم شناختی بزهکاری زندانیان می‌باشد.
  • 1-کلیات
  • دراین قسمت نخست به مفهوم بزهکاری و انواع آن، سپس به توضیح دیگر موارد می‌پردازیم.
  • 1-1-مفهوم بزهکاری و انواع آن:
  • بزهکاری در اصطلاح جرم شناسی به مجموعه جرایم ارتکابی در زمان و مکان معین گفته می شود.
  • بزهکاری برمبنای معیار های مختلفی مثل ماهیت و ساختار جرایم ارتکابی، تعداد جرم ارتکابی و خصوصیات مرتکبین به انواع مختلفی قابل طبقه بندی است که به بررسی مهمترین آن ها می پردازیم:
  • 1-1-1-بزهکاری اتفاقی:
  • بزهکاری وقتی اتفاقی است که تحت تاثیر شرایط و اوضاع و احوال خاص اجتماعی و اقتصادی و یا عواطف و احساسات آنی انجام شود، بدون اینکه حالت ثبات و دوام داشته و یا به حیات مجرمانه در زندگی فرد تبدیل شود. بزهکاران اتفاقی کسانی هستند که تمایل به ارتکاب بزه نداشته و چنانچه تحت تاثیر شرایط استثنایی و مقتضیات خارجی مرتکب جرم شوند، سعی می کنند که خیلی زود از دنیای جرم خارج شوند.دور شدن از دنیای جنایت می تواند ناشی از عوامل جبری مثل بالا بودن هزینه کیفری و یا از روی اراده و اختیار باشد. برای مثال، بعضی از افراد ممکن است تحت شرایط خاصی بنا به دلایل مختلفی از جمله وجود عیب و نقص در سیستم مالیاتی مرتکب تقلب مالیاتی گردند. علاوه بر این می توان به مجرمان عشقی و احساساتی نیز در این خصوص اشاره کرد.(رحیمی نژاد، 1390: 36).
  • 1-1-2-بزهکاری به عادت یا مزمن و یا پایدار
  • بزهکاری به عادت وقتی است که ارتکاب جرم به صورت عرف و عادت درآمده و به یک حالت نسبتا ثابت و پایدار در رفتار فرد مرتکب تبدیل شود.بر طبق نظریه عمومی جرم ، که دو نفر از جرم شناسان آمریکایی به نام های «گات فردسن و تراویس هیرسچی  در سال 1990 آن را مطرح کردند، بزهکاران بعادت یا مزمن دارای ویژگی های زیر هستند:
  • ۱-بزهکاری به عادت وقتی است که به صورت یک فعالیت مجرمانه مستمر درآید .2-در بزهکاری بعادت، بزهکاری برای مرتکب جرم یک رضایت خاطر و لذت آنی فراهم می آورد؛ به عبارت دیگر لذت جویی از ویژگی های بارز بزهکاران بعادت است؛3-جرایم ارتکابی در بزهکاری بعادت تامین کننده منافع آنی و کوتاه مدت بزهکاران است؛ یعنی بزهکاران بعادت لحظه گرا هستند . 4-مجرمان بعادت کثرت گرا و تنوع طلب هستند؛ یعنی اولا، اعمال مجرمانه یک نوع زندگی برای آنان است؛  ثانیا، اعمال مجرمانه متنوعی را مرتکب می شوند؛ مثل استفاده از مواد مخدر، سرقت و غیره.5-فاقد برنامه ریزی و سازماندهی و تخصص در ارتکاب جرم می باشند؛6-دارای پیشرسی جنایی هستند؛7-بزهکاران بعادت فاقد مکانیسم خود کنترلی بوده و از بهره هوشی پایین برخوردار هستند؛8-بزهکاران بعادت کسانی هستند  که در یک خانواده نابهنجار و نابسمان یعنی خانواده معتاد، منحرف، متلاشی شده، متشنج، بی احتیاط و بی مبالات، پر از ازدحام و فقیر و غالبا بی سواد بزرگ شده اند. احساسات بزهکاران بعادت یا مزمن ،که انسان های خود محور هستند، کمتر تحت تاثیر رنج و عذاب یا رسوایی ناشی از جرم قرار می گیرند. پیشگیری زودرس بهترین شیوه و روش برای جلوگیری از بزهکاری مزمن و بعادت است(همان، 36).
  • 1-1-3-بزهکاری حرفه ای :
  • بزهکاران حرفه ای کسانی هستند که  اعمال مجرمانه فعالیت اصلی آنان را تشکیل داده و تمام اشتغالات اساسی و منشأ درآمد او دربرگیرد».«آقایان استوانی و لواسور معتقدند که بزهکاری برای مجرم حرفه ای صرفاً برای تامین معاش نیست بلکه اشتغالی است لذت بخش و مطبوع طبع او که با خلق و خو و استعداد هایش سازگار است. تجربه موید آن است که تبهکار حرفه ای جنایتی متناسب با شخصیت خود بر می گزیند و آن را پیشه خود میسازد(نجفی توانا، 1390: 109).
  • 1-1-4- بزهکاری سازمان یافته :
  • جرم سازمان یافته به مجموعه فعالیت های غیر قانونی و مستمری گفته می شود که با هدف تحصیل درآمد های مالی و مادی توسط یک گروه مجرمانه سازمان یافته یعنی گروهی متشکل از سه نفر و یا بیشتر، که دارای وظایف و تقسیم کار مشخصی بوده و نوعی سلسله مراتب و نظم بر آن ها حاکم است، انجام می شود.استفاده از خشونت یا سایر ابزار های تهدید و ارعاب، داشتن ساختاری تجاری یا شبه تجاری، پولشویی، نفوذ در مقامات سیاسی-قضایی و اجرایی از ویژگی های دیگر گروه مجرمانه سازمان یافته است.  از گروه مجرمانه سازمان یافته می توان به سازمان مافیا در ایتالیا «کوزا نوسترا»  در آمریکا، «یاکوزا» در ژاپن اشاره کرد. مهمترین فعالیت های غیر قانونی این گروه های مجرمانه سازمان یافته عبارت است از: قاچاق انسان و کالا و مواد مخدر.اصطلاح «مجرمان سازمان یافته» و «جرم سازمان یافته» برای اولین بار توسط ادوین ساترلند در سال 1924 به کار رفت.
  • 1-1-5-بزهکاری یقه سفیدی :
  • بزهکاران یقه سفیدی کسانی هستند که با بهره گیری از ظاهر سازی ،تزویر و اظهارات خلاف واقع و سوءاستفاده از موقعیت سیاسی –اجتماعی خود مرتکب بسیاری از جرائم مالی و اقتصادی گردیده و براحتی به اهداف شوم خود می رسند. به عبارت دیگر هم از ظرفیت جنایی بالا و هم از قابلیت انطباق اجتماعی فوق العاده ،ای برخوردار هستند به نظر خانم دلماس مارتی بزهکاران یقه سفیدی ،بزهکاران دنیای اقتصاد و تجارتند که به قشر خاصی از جامعه تعلق داشته و با هماهنگی کامل با محیط خود عمل میکنند و بزهکاریشان به مناسبت شغل آنان بوده عامدا قوانین و اصول آن را نقض میکنند(پیکا ، 1394: 57).
  • 1-2-علل و عوامل وقوع جرم:
  • عوامل مختلفى در بروز جرم مى تواند تأثیرگذار باشد که تعداد یا میزان اهمیت هر یک از این عوامل در جوامع گوناگون به دلیل وجود تفاوت هاى فرهنگى، اقتصادى و سیاسى متفاوت است. این عوامل را در یک تقسیم کلى، مى توان به سه دسته تقسیم نمود:1- عوامل فردى یا زیستى از قبیل جنس، سن و اندام;2- عوامل روانى ازقبیل بدبینى،پرخاشگرى،زودباورىوترس;3- عوامل اجتماعى از قبیل خانواده نابسامان، ناسازگارى والدین گروه مرجع، مهاجرت و مطبوعات.
  • عوامل اجتماعی جرم را در دو محیط اجتماعی و اقتصادی می توان مورد بررسی قرار داد :
  • 1-2-1- محیط اجتماعى
  • 1ـ محیط خانوادگى: محیطى است که فرد در آن جا به دنیا آمده و به حیات اش ادامه مى دهد. محققان بر این عقیده اند که فرد تحت تأثیر شدید والدین و دیگر اعضاى خانواده اش قرار مى گیرد و به همین دلیل، وضع خانوادگى او در بروز رفتارهاى خطرناک و ارتکاب جرایم رابطه مستقیم دارد. این تأثیر بر شکل گیرى شخصیت و منش افراد و در نتیجه، رفتارهاى آتى آنان، مورد توجه بیش تر متفکران بوده است. دوگرف در این باره مى نویسد: «اثرات سال هاى عمر بر روى تکوین و تحول آتى شخصیت افراد بسیار بدیهى بوده و اگر خانواده به وظایف تربیتى عمل نماید و اگر روابط بین والدین و فرزند طبیعى بوده و در محیط، جوّ عاطفى، دوستى و محبت حاکم باشد و در نهایت، اگر تمام نیازهاى طبیعى تأمین گردد، طفل به راحتى اجتماعى شده و همچنین در روابط خانوادگى و خارج از آن، رفتارهاى طبیعى و معتدل خواهد داشت. اما اگر شرایط و موقعیت به صورت دیگرى باشد ـ یعنى خانواده از نظر تربیتى دچار نقیصه شده و اگر طفل از کمبود شدید عاطفى رنج ببرد و اگر والدین از هم جدا شده باشند، بدیهى است نتایج ضرربار آن دیر یا زود در طفل مشاهده خواهد شد. خانواده نقش تعیین کننده و قاطعى در انگیزه شناسى بزه کارى جوانان ایفا مى نماید.جرم شناس مذکور ضمن تأکید بر نقش عوامل مزبور، مى افزاید: «منش و رفتارهاى بزه کار در برابر جامعه تا حدود زیادى با توجه به ویژگى هاى محیط خانوادگى او رقم زده شده است.
  • رستون نیز در این باره مى نویسد: «موقعیت خانوادگى بدون شک، یک اثر جرم زایى بر روى افراد دارد». او براى اثبات نظر خود، بعد از انجام مطالعاتى در این زمینه مى گوید: «سه چهارم بزه کاران از خانواده هایى مى باشند که در آن شرایط طبیعى نبوده و جوّ و شرایط آنان مختل است(نجفی توانا ، 1390: 68).
  • 2ـ محیط مسکن: همان محل سکونت یا خانه است که فرد در آن متولد مى شود و در آن جا رشد مى یابد و در آن به استراحت مى پردازد. وضع مسکن تا حد زیادى نشان دهنده وضع زندگى اقتصادى و اجتماعى والدین و محلى است که خانه در آن بنا شده، که در وقوع جرایم افراد آن مؤثر است. خانه هاى محقر که فضاى آن براى افراد ساکن در آن محدود است تأثیر فراوانى در انحراف افرادش دارد; زیرا والدین و فرزندان مجبورند در یک اتاق بخوابند و چه بسا فرزندان متوجه روابط جنسى والدین گردند که همین موجب بروز آثار ناخوشایند در مسائل جنسى فرزندان مى شود. همچنین در این خانه هاى کوچک به سبب شلوغى و سر و صداى زیاد و ناراحتى والدین، غالباً فرزندان به کوچه ها پناه مى برند و از این طریق، به بى راهه کشیده مى شوند. «تحقیقات مرکز ووکرسون فرانسه، 4/22 درصد موارد بزه کارى را ناشى از کثرت جمعیت داخلى منزل اعلام کرده است(کی نیا ، 1392: 97).
  • در منطقه و محله اى که فاقد بهداشت، نظافت، مراکز تفریحى سالم و وجود سکنه فراوان و شلوغ است، زمینه هاى بیش ترى براى ارتکاب اعمال مجرمانه وجود دارد. بنابراین، افراد ساکن در این مناطق بیش از مناطق دیگر در معرض آلوده شدن قرار دارند.
  • 3- وسایل ارتباط جمعى: مطبوعات، رادیو و تلویزیون، سینما و نمایش در هر جامعه اى، در واقع، ابزارهایى هستند براى جامعه پذیرى و فرهنگ پذیرى تا افراد آن جامعه بتوانند همدیگر را نسبت به رعایت قوانین و مقررات آن جامعه مقیّد بار آورند و از این طریق، جلوى ارتکاب جرایم را بگیرند و میزان آن را کاهش دهند. اما متأسفانه امروزه به دلیل توجه نکردن به مقتضیات زمان و مکان، آداب و رسوم، مبانى اخلاقى و اعتقادات مذهبى، سبب انحراف و گمراهى افراد جامعه شده و موجب بروز حالت خطرناک و ارتکاب جرایم مى شوند.
  • مطبوعات براى جلب مشتریان بیش تر و کسب درآمد، اخبار مربوط به بزه کاران را به طور اغراق آمیز، برجسته و تخیلى مطرح مى کنند، به گونه اى که موجب معروف و مشهور شدن افراد مجرم مى شوند و این موجب مى گردد افرادى که آرزوى مشهور شدن را دارند این نوع رفتارهاى جرم زا را تقلید نمایند و همان اعمال را انجام دهند.
  • تولیدکنندگان فیلم هاى تلویزیونى و سینمایى نیز غالباً بدون توجه به جهات اخلاقى، تربیتى و آموزشى، براى جلب منافع بیش تر دست به ساخت فیلم هایى مى زنند که حاوى صحنه هاى خشونت بار، قانون شکن و شهوت زاست و موجب تهییج و تشویق جوانان مى گردد و زمینه را براى ارتکاب جرایم فراهم مى کنند(نجفی توانا، پیشین، 64).
  • 4_مهاجرت : از اوایل قرن نوزدهم، تحولات و پیشرفت هاى صنعتى موجب شد که زندگى شهرى به کلى متحول شود; از یک سو، بهبود یافتن وضع راه ها و وضعیت حمل و نقل و توسعه رسانه هاى گروهى موجب شد که روستاییان به راحتى از مزایا و رفاه زندگى شهرى اطلاع کسب نموده و بیش تر متوجه محرومیت هاى خود شوند و در نتیجه، براى تحصیل این مزایا و داشتن زندگى پر زرق و برق، به شهرها مهاجرت نمایند. ولى با ورود به شهرها، با مشکلات عدیده اى مواجه شدند و معضلات فراوانى را پیش روى خود مشاهده نمودند; از قبیل تهیه مسکن مناسب، پرداخت اجاره بها و دست رسى به امکانات زندگى شهرى. در این حال، آن ها مجبور شدند به حاشیه شهرها کشیده شوند و درصدد تهیه آلونک برایند. از سوى دیگر، به دلیل نداشتن تخصص لازم براى انجام کارهاى مناسب و صنعتى، به سوى شغل هاى نامناسب از قبیل سیگار فروشى، روزنامه فروشى و خرید و فروش مواد مخدر روى آوردند که همین زمینه را براى ارتکاب کارهاى خطرناک و جرایم فراهم مى کند(همان، 43).
  • 1-2-2- محیط اقتصادى
  • بحث تأثیر وضعیت اقتصادى بر روى افکار، اخلاق و رفتار افراد از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده است. از افلاطون نقل شده: «تقواى واقعى و ثروت فراوان مانعة الجمع اند»; یعنى جمعشان امکان پذیر نیست. بعضى از دانشمندان تنها عامل مؤثر بر انسان را وضعیت اقتصادى مى دانند و سایر ابعاد انسانى را متأثر از شرایط اقتصادى مى دانند. گروهى از جرم شناسان، که عمدتاً به مکتب کمونیستى تمایل دارند، معتقدند زیربناى جامعه را اقتصاد تشکیل مى دهد و سایر ابعاد اجتماعى از قبیل خانواده، سیاست، اخلاق، فرهنگ و جرم روبناست و معلول عوامل اقتصادى شمرده مى شود. بنابراین، پدیده بزهکارى را ناشى از فقر مى دانند و معتقدند تقسیم ناعادلانه ثروت و نابرابرى اجتماعى موجب اعمال مجرمانه مى شوند. از این رو، بیش تر بزه کاران را مردم فقیر و کم درآمد جامعه مى دانند. اما دسته دیگرى از جرم شناسان در مقابل این دیدگاه، معتقدند نه تنها فقر موجب بزه کارى نیست، بلکه رشد اقتصادى و توسعه آن و بالارفتن سطح زندگى موجب بزه کارى مى گردد. در منابع دینى نیز به این مسأله توجه شده، آن را یکى از عوامل اساسى در جهت تغییر و تحول انسان ها مى دانند; از یک سو، مال اندوزى و ثروت انباشتن از جمله عوامل انحراف و طغیان انسان ها به شمار آمده است; چون بسیارى از افراد اگر از لحاظ اقتصادى به مرتبه اى برسند که خود را در زمینه هاى مادى کاملاً مستغنى و بى نیاز احساس کنند، به تدریج بى نیازى و استقلال در زمینه اقتصادى موجب مى شود که خود را در زمینه هاى دیگر نیز از خدا بى نیاز بدانند و در این صورت زمینه براى طغیان و انحراف آن ها فراهم مى شود.
  • آنچه از مطالب مذکور مى توان نتیجه گرفت این است که در هر صورت، نباید اثرات عوامل اقتصادى را بر اعمال و رفتار مجرمانه نادیده گرفت. یکى از نویسندگان و اندیشمندان، توماس موریس انگلیسى، در این باره، در کتاب اتوپى، فقر را عامل مهم شورش ها و تخلف از قوانین و مقررات مى داند و براى پیش گیرى از بزه کارى، بهبود وضع اقتصادى، تعدیل ثروت، رفع اختلافات طبقاتى، اشتغال بیکاران و بزه کاران را توصیه نموده است(فرزانه، 1399: 36).
  • 1-3-مفهوم پیشگیری از جرم و اقسام پیشگیری :
  • پیشگیری از جرم فرآیندی عقلانی است که گذشت زمان و تجربه، درستی یا نادرستی آن را نشان خواهد داد. در واقع پیشرفت و کمال و کارآمدی سیاست های پیشگیری در گرو تجدید نظر دائمی شیوه ها و راهکارهایی است که در تأمین و تحقق هدف های پیشگیری به کار می رود. در سیاست های پیشگیری، آزمون و خطا سهمی اساسی دارد زیرا پیشگیری همواره بر نوعی شناخت از علل و زمینه های پیدایی واقعه استوار است. بنابراین تغییر در نوع ساختار، شیوه های اقدام و برنامه های پیشگیری از لوازم اولیه این فرآیند به شمار می رود. اما نکته اساسی در تحلیل تحولات- که بعضاً مبنای انجام تغییرات در برخی از کشورها قرار می گیرد- لزوم شناخت شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر کشور است.
  • 1-3-1-پیشگیری کیفری:
  • برداشتن سنتی، مقابله با جرم و پیشگیری از آن را منحصر به حقوق کیفری که عبارت است از مطالعه و تبیین قاعده مربوط به سرکوبگری و مجازات و استنتاج پیامدهای منطقی آن بود می‌دانست مجازات‌های بدنی یا ترذیلی  موجبات « ترس و وحشت» را فراهم می‌سازد و ارعاب انگیزی می‌کند. تنبیه هم سزایی  خطای ارتکابی و هم برقرار کننده مجدد نظم مختل شده بر اثر ارتکاب بزه بود ، نوع پیشگیری از نظر ذاتی اقدامی پسینی  است و پس از وقوع جرم با بهره جستن از تدابیر و اقدامات نظام عدالت  کیفری برای کاهش نرخ جرم مداخله می کنند. پیشگیری کیفری که به  پیشگیری ثالثی یا سومین نیز مشهور است بر اساس اثری که به جامعه و یا فرد بزهکار می گذارد به ۱_پیشگیری کیفری - بازدارندگی عام ۲_پیشگیری کیفری-  بازدارندگی خاص تقسیم می گردد(همان، 37).
  • 1-3-2-پیشگیری غیر کیفری :
  • پیشگیری کنشی «غیر کیفری» تدابیر و شیوه‌های گوناگونی است که برای جلوگیری از بزهکاری در بیرون از نظام عدالت کیفری به کار می‌روند. پیشگیری کنشی که شامل آن دسته از تدابیر و اقدامات غیر کیفری است که پیش از ارتکاب جرم از طریق مداخله در اوضاع و احوال پیش جنایی و فرآیند شکل‌گیری افراد به دنبال جلوگیری از وقوع بزهکاری می باشد این شاخص پیشگیری به دو گونه پیشگیری وضعی وپیشگیری اجتماعی تقسیم می شود بسیاری از جامعه شناسان به این نتیجه رسیدند که به دنبال نتایج ضعیف ناشی از پیشگیری کیفری به علاوه هزینه های مالی و انسانی قابل توجهی که  به دولت تحمیل می‌شود فقط با تغییر ساختار اجتماعی می‌توان به پیامدهای معناداری دست یافت . زیرا ریشه های جرم را باید در نابرابری های اجتماعی و چگونگی تعریف طبقه حاکم از جرم جستجو کرد(زرگری، 1390: 57).
  • 1-2- تاریخچه تحول زندان ها در ایران:
  • با اینکه راجع به وضع زندان های ایران در دوران باستان اسناد و مدارکی در دست نیست اما آنچه مسلم است درقلعه ها، زندان هایی بنا می شد و پادشاهان و حکمرانان مخالفین خود را در آنجا زندانی و سپس به وضع فجیج از بین می بردند. در آن زمان  حبس جزو مجازات نبود بلکه وسیله ای برای از میان بردن بی سرو صدای اشخاص بلند مرتبتی بود که وجودشان برای کشور و یا پادشاه خطر داشت. وضع مجازات زندان یا حبس در قوانین ایران به عنوان کیفری برای انواع جرائم به سال 1304 بر میگردد، در قانون مجازات عمومی مصوب 1304 که برگرفته از حقوق جزای فرانسه بوده، سه نوع حبس پیش بینی شده بود که عبارت بودند از: 1- حبس موقت با اعمال شاقه (ماده 12)  ، 2- حبس مجرد (ماده 8) 3- حبس تأدیبی (ماده 9، مجازات جنبه مهم و کوچک) در اصلاحیه قانون مجازات عمومی مصوب1352 مجازات تعدیل شده و جرائم در سه نوع جنایت، جنبه خلاف، خلاصه شد و حبس با اعمال  شاقه و حبس مجرد از قانون جزای ایران حذف شد. پس از انقلاب اسلامی در قانون مجازات اسلامی مصوب 1361 تعیین نوع حبس در قانون از بین رفت و مجازات طبق ماده 7 در چهار نوع  حدود، قصاص، دیات، تعزیرات تقسیم بندی شد؛ و مجازات حبس هم در حدود و هم در تعزیرات پیش بینی شد و برای برخی جرائم، مانند خیانت در امانت، سرقت، افتراء، مجازات شلاق در نظر گرفته شده بود و در واقع در قانون مجازات مصوب سال 1361 از حبس کمتر استفاده شده بود و در برخی موارد کیفر شلاق جایگزین حبس گردیده بود. در قانون مجازات مصوب سال 1370 مجازات بازدارنده به عنوان قسم پنجم به مجازات افزوده شد و مطابق ماده 17 همان قانون که در تعریف مجازات بازدارنده بود کیفر حبس نیز از مصادیق آن به شمار آمد(میلانی ، 1392: 8).
  • در سال 1375 در قوانین جزایی مجازات زندان، احیایی دوباره یافت و مجازات جرائمی که طبق قانون مجازات مصوب سال 61 شلاق در نظر گرفته شده بود، تبدیل به کیفر حبس و گاهی کیفر حبس به همراه شلاق شد و در قانون مجازات سال 1375 مانند قوانین سابق شاهد اختیار قاضی در اعمال کیفر حبس می باشیم که طبق آن با توجه به شخصیت متهم، طریقه ارتکاب جرم، و انگیزه مجرمانه میزان حبس را از بین حداقل و حداکثر انتخاب می نماید و به دنبال این قانون زندان به عنوان سهل ترین وسیله در سطح وسیعی به کار گرفته شد و آثار و تبعات سوء آن دامن گیر افراد، خانواده و اجتماع شد. سرانجام با تصویب قانون مجازات اسلامی در سال 1392 مانند قانون سال 1361 مجازات در چهار نوع حدود، قصاص، دیات و تعزیرات تقسیم بندی شد و مجازات تعزیری نیز به 8 درجه طبق ماده 19 همان قانون تقسیم بندی شده است( شاکری ، 1382: 12).
  • 2-2-آسیب های موجود در زندان:
  • زندان اساساً از مباحث و مشکلات اساسی بیشتر کشورها و از جمله کشور ما است. به ویژه در اوضاعی که ارتکاب جرائم در زندان در حین افزایش، پیچیده تر و سازمان دهی شده تر نیز می شود و امکانات و شیوه های روز مورد استفاده بزهکاران در داخل زندان قرار می گیرد. شکی نیست که زندان برای نظام های قضائی تمام کشورها از جمله کشور ما هم، امری مطرح می باشد. اما از سوی دیگر، آثار و تبعات و آسیب هایی که زندان  و حبس دربردارند، به خصوص با این اشکال ترتیبی که امروز در اکثر کشورهای جهان مورد استفاده قرار می گیرد، مسئله ای بسیار مهم و قابل توجهی است(نگار ، 1383: 30).
  • ۱-خودکشی:
  • خودکشی مرگی است که عمداً به دست خود شخص حاصل می شود. به عبارتی خودکشی عمل آگاهانه نابود سازی به دست خود آمده است که آن را یک ناراحتی چند بعدی در انسان ناتوان یا نیازمندی می توان دانست که حذف خود را برای حل مسئله بهترین راه حل تصور می کند. بدون شک میزان خودکشی در یک زندان معرف سطح کلی بهداشت روانی در آن زندان است. خودکشی با بیماری های روانی و جسمی متعددی ارتباط دارد، اما بیشترین ارتباط را با افسردگی پیش درآمد اکثر خودکشی هاست. خودکشی با سوء مصرف الکل و اسکیزوفرنی نیز رابطه  دارد. افراد قاتل و دیگر کش نیز به مقدار زیادی در معرض خطر خودکشی هستند. میزان خودکشی در زنان و مردان در بین افرادی بیشتر است که طلاق گرفته و بیوه شده اند. همچنین خطر  خودکشی در افراد مجرد بالاتر از افراد متأهل است. اقدام به خودکشی قوی ترین عامل خطر برای خودکشی کامل است که این اقدام در سال بعدی صد برابر بیشتر از متوسط خطر به همراه دارد. بزهکارانی که سابقه رفتار های خود آسیبی داشتند اغلب مجرد، سفید پوست، یا بومی بودند. در مورد سوابق کیفری، بزهکاران که سابقه محکومیت های متعدد داشتند همچنین موارد متعدد فرار از زندان، ارتکاب به جرائم سازمان یافته از مواردی است که می توان درباره این گروه ذکر کرد. علاوه بر این کمترین دوره زمانی عدم ارتکاب جنایات را داشتند و دارای سوابق جرائم خشونت آمیز و حتی سوابقی مبنی بر داشتن آزادی مشروط و در موارد بسیار نقض آن هم بودند. ارزیابی هنگام پذیرش زندانیان به ما این امکان را می دهد که  این موارد به طور کامل احراز شوند(محمدی فرود ، 1383: 60).
  • ۲- رفتارهای پر خطر جنسی:
  • تماس جنسی (لواط) در بین تمام زندانیان رایج می باشد. در زندان بعضی افراد به علت داشتن حالت روانی نا آرام و روحیه پرخاشگری و خشونت با کشمکش کینه توزی و سلسله مراتبی که در زندان وجود دارد احتمال تجاوز جنسی وجود دارد(شیخاوندی ، 1380: 87).
  • 3-استعمال و خرید و فروش مواد مخدر و استفاده از داروهای روان گردان:
  • مواد مخدر در زندان انواع متفاوتی دارد و به روش های مختلف تهیه می گردند. در بررسی های انجام شده در زندان های ایران نشان داده است که شایع ترین موادی که در زندان های ایران مصرف می شود به ترتیب عبارتند از: تریاک، هروئین، حشیش. همچنین با شایع شدن مصرف کراک و قرص اکستازی  که نوعی داروی روان گردان است و اخیراً در بازار مواد ایران خریداران زیادی دارد، گاه این مواد جدید  نیز به زندان وارد می شوند.در برخی از زندان ها زا شیره و نناس هم استفاده می کنند. با این حال گزارش ها نشان می دهد که احتمال وارد کردن مواد به زندان در ایران نیز وجود دارد (فرزانه، 1399: 44).
  •  
  • 4-خشونت و پرخاشگری در زندان:
  • افزایش خشونت در بین زندانیان جوان را باید یک امر جدی و مهم تلقی کرد.که معمولامتأثر از معضلات و مشکلات مربوط به زندان می باشد. و تا زمانی که این مشکلات پابرجاست، نمی توان توقعی در ارتباط با کاهش خشونت در جوانان دانست. بخشی از ناهنجاری های خشونت آمیز ناشی از نحوه تربیت است. به گونه ای که بررسی ها نشان می دهد اغلب افرادی که به سمت اعمال خشونت آمیز سوق پیدا کرده اند، توجه چندانی به تربیت آنان درمحیط خانواده نشده است.
  • 2-3-معیارهای جرم شناسانه جداسازی زندانیان
  • حالت خطرناک بزهکاران فقط در نوع و تعداد جرم‌های ارتکاب یافته بیان نمی‌گردد، بلکه بعضی ویژگی‌های فردی و محیطی هم در شناسایی درجه خطرناکی این دسته موثر می‌باشندکه این مؤلفه‌ها جنبه جرم شناسانه دارند و می‌توانند در طبقه بندی بزهکاران تاثیر گذار باشند. دراین قسمت ضروری می‌باشد که به توضیح ویژگی-های فردی و محیطی بزهکاران به صورت جدا پرداخته شود.
  • 2-3-1-ویژگی‌های فردی بزهکاران
  • ویژگی‌های فردی مجرمان مؤلفه مناسبی برای شناسایی درجه خطرناکی این دسته محسوب می‌شوندکه به وضعیت روحی- روانی، اخلاقی و صفات زیستی بزهکاران تعلق دارند. ویژگی‌های روحی-روانی بیانگر وضعیت سامانه رفتاری مجرمان از لحاظ برخورداری از اختلالات عصبی، روانی و شخصیتی می‌باشند.علاوه براین، ویژگی-های اخلاقی مجرمان نیز بعنوان معیاری برای دسته بندی زندانیان محسوب می‌شود . برای شناسایی ابعاد مختلف شخصیت جنایی بوده و از این رهگذر کارگزاران زندان می‌توانند به درجه خطرناکی زندانیان به جهت اتخاذ تصمیم متناسب با وضعیت آنان پی ببرند. پرخاشگری، بی تفاوتی عاطفی، خودبینی و لحظه نگری از مؤلفه-های ظرفیت جنایی می‌باشند که از آن‌ها بعنوان خصیصه‌های اخلاقی مجرمان یاد می‌شود(نیاز پور، 1395: 202-201).
  •  
  • 2-3-2-ویژگی‌های محیطی بزهکاران
  • محیط در شکل گیری نظام شخصیتی افراد بسیار تاثیر گذار می‌باشند. درهمین راستا می‌باشد که افراد با هنجارهای اجتماعی و چگونگی احترام گذاشتن به آن‌ها آشنا می‌شوند. با این وجود، اغلب دسته‌ای از محیط-هایی که افراد با آن‌ها در ارتباط می‌باشند، اسباب متمایل شدن بسیاری از شهروندان به نقض بایدها و نبایدهای کیفری را ایجاد می‌نمایند. همچنین، محیط دریک دسته بندی کلی، به سه نوع محیط اجتماعی،حقیقی و مجازی تقسیم می‌شوند که دراین بین، محیط اجتماعی شخصی یعنی اوضاع و احوال و اطرافیان بدون واسطه افراد به لحاظ نزدیک بودن به افراد نقش بسیاری در چگونگی شکل گیری سامانه شخصیتی آنان برعهده دارند(نجفی ابرندآبادی، 1383: 571).
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  •  
  • نتیجه گیری و پیشنهاد ها :
  • جرم و بزهکاری از آن جهت در جوامع مهم محسوب می شود،که فرد مجرم به جای تحصیل ،اشتغال و سایر موارد موثر برای جامعه، انرژی خود را صرف جرم و بزهکاری می کند، این مساله افکار عمومی را شدیدا به خود مشغول داشته است، طبق گزارش سازمان ملل هر سال 5 درصد بر جامعه بزهکاران نوجوان افزوده می شود و غالب این نوجوانان وارد زندان شده و تبدیل به تبهکاران حرفه ای می شوند (فیندیلین، 2003 )، این نیز این وضعیت حاکم بوده و جمع کثیری از زندانیان را نوجوانان تشکیل می دهند، محیط زندان مسبب مشکلات روحی و روانی بسیاری برای فرد زندانی، خانواده و جامعه می باشد، لذا، امروزه هدف زندانبانی، احیای هدف دو طرفه است، از یک سو با اجرای شیوه های صحیح،اصلاح و تربیت به قصد کاهش ارتکاب مجدد جرم، ارتقا سلامت روانی و بازگشت دوباره زندانیان بوده است و از سوی دیگر، در مسیر نیل به این هدف است که در اجرای روش اصلاحی و تربیتی و درمانی، حقوق زندانیان تا آنجا که خللی به نظم و آرامش زندان وارد نیاورد و مغایر با قوانین و مقررات موجود نباشد، باید محترم شمرده شود. هدف پژوهش حاضر مطالعه جرم شناختی بزهکاری زندانیان و بررسی علل و عوامل اصلی وقوع جرم از سوی آنان می باشد. با توجه به تحقیقاتی که در خصوص علل و عوامل بزهکاری زندانیان صورت گرفت مشخص گردید که عوامل اقتصادی ،اجتماعی ثانوی ،فرهنگی ،مهاجرت و خانواده بیشترین تاثیر را در گرایش به ارتکاب و تکرار جرم در بین زندانیان دارد.

مراجع

  • کتب
  • 1- پیکا،ژرژ ، (1394)،جرم شناسی، ترجمه علی حسین نجفی ابرند آبادی،چاپ چهارم،میزان ، تهران.
  • 2-رحیمی نژاد ، اسماعیل ، (1390) جرم شناسی ، چاپ دوم ،  فروزش، تبریز.
  • 3-زرگری، سید مهدی،(1390)، پیشگیری از بزهکاری ، چاپ اول ، نگاه بینه ، تهران .
  • 4-شاکری ، ابوالحسن، (1382) ، قوه قضاییه و پیشگیری از وقوع جرم ، مجموعه مقالات همایش علمی –کاربردی پیشگیری از وقوع جرم ، ژوبین ، تهران
  • 5- شیخاوندی ، داور،(1380) ، جامعه شناسی انحرافات ،( مسائل جامعوی )، چاپ چهارم محقق ، تهران .
  • 6-کی نیا،مهدی ،(1392)،مبانی جرم شناسی ،جلد اول،چاپ چهاردهم ،دانشگاه تهران،تهران.
  • 7-محمدی فرود ، حمید ، (1383)، روانشناسی جنایی ، چاپ چهارم ، راه تربیت ، تهران.
  • 8-نجفی ابرند آبادی، علی حسین(1383)، پیشگیری عادلانه ازجرم در علوم جنایی، مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، انتشارات سمت ، چاپ نخست
  • 9-نجفی توانا ، علی ،(1390) ، نابهنجاری و بزهکاری اطفال و نوجوانان از دیدگاه جرم شناسی، مقررات داخلی و اسناد بین المللی ، چاپ چهارم ، آموزش و سنجش ، تهران.
  • 10-نگار ، طفرا (1383) ، حبس انسان مدار ، مرکز بین المللی اصلاح قوانین کیفری و سیاست جنایی ، ونکوور کانادا، مترجم : طغرا نگار ، انتشارات راه تربیت .تهران
  • مقالات
  • 11-نیازپور، امیرحسین(1395)، تحلیل جرم شناسانه جداسازی زندانیان در پرتو آیین نامه نحوه تفکیک و طبقه بندی زندانیان، مجله حقوقی دادگستری، سال 80، شماره 96، صص210-181
  • پایان نامه
  • 12-توحید، فرزانه(1399)، مطالعه جرم شناختی بزهکاری زندانیان، مطالعه موردی زندانیان تبریز از سال 1395 تا 1398، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
  • 13-میلانی ،احمد رضا (1392)،مقایسه بند کارگاه ، کارخانه ورای بارچز بر میزان بازگشت به زندان وسلامت روانی زندانیان زندانی ارومیه ، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه ارومیه.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار